Daha yaşanabilir dünya yolunda önemli bir başlangıç: Çocuklar için felsefe eğitimi

Ayperi Tuğçe Aybar | ayperi.tugce@gmail.com- Çocuk; düşünen, duyarlı bir birey olabilme potansiyeline sahiptir. Çocuk, kendini keşfetme yolculuğuna çıkarak dünyayı, toplumu ve kendini anladığında bütünsel bir bakışa sahip olacaktır. Çocuklar için felsefe etkinlikleri, bu yolculuk için bir başlangıç olabilir. Çocuklar etraflarında bulunan her şeyle etkileşim halindedir. Etkileşim, çocukların meraka ilişkin yönlerini artırır. Bu, soru sorma ve düşünme konusunda önemlidir. Çocuklar için felsefe eğitim modeli, öğrenmeyi aktif hale getirerek çocukların etkin olduğu bir ortam oluşturur. Bu ortam ise çocukların kendilerini ifade edebilmeleri ve becerilerini geliştirmelerine olanak tanır. Çocukların doğal eğilimlerinde soru sorma ve düşünmede aktif rol alma durumu zaten vardır. Çocuklar için felsefe, çocukların bu doğal eğilimlerini benimseyerek onların felsefi sorular üzerinde düşünmesine yardımcı olur. Çocukların kendilerini geliştirebilmesi ve keşfedebilmesi için doğal eğilim dikkate alınmalı, kendi potansiyellerinin farkında olmaları sağlanmalıdır.

Ortaya çıkışı

Çocuklar için felsefe, yeni bir eğitim anlayışının köklerini bünyesinde barındıran bir eğitim modelidir. Bu alandaki ilk çalışmalar, Matthew Lipman tarafından Montclair State Üniversitesi’nde yapılmıştır. Çalışmaların ardından bu alana ilişkin araştırmaların sürdürüleceği bir enstitü kurulmuştur. Çocukların okullarda aldıkları eğitim önemlidir. Lipman, çocuklarda bir kavrama ilişkin mantıksal, eleştirel bakışın eksik olduğunu düşünür. Okullarda benimsenen öğretici ve yönergeler veren bir eğitim anlayışıyla bu yönün tamamlanması zordur. Çocukların akıl yürütme eğilimlerinin gelişmesi ve aktif katılımın artmasıyla bu durum değiştirilebilir. Lipman’a göre bu, felsefi düşünmenin sağlandığı “çocuklar için felsefe” oturumlarıyla mümkündür. Felsefi düşünme, hepimizin bildiği gibi filozofların sahip olduğu bir düşünme biçimidir. Çocukların bu türden bir düşünme yönüne sahip olması önemlidir. Alanda birçok farklı yöntem geliştirilmiştir. Yöntemlerde ortak olan; çocukların düşünmesi, kendi fikirlerini ifade etmesi ve sorular sormasıdır. Lipman, çocukların okul yaşamına başlamadan önce meraklı, canlı, yaratıcı ve ilgili olduğunu söyler. Okula gitme sürecinde ise bu özellikler sönümlenir. Öğrenim süreci içerisinde bu özelliklere ve mantıksal akıl yürütmelere yeniden ihtiyaç duyulur. Düşünme sürecinin canlı, hareketli ve aktif kalabilmesi için soru sorma en önemli faktördür. Çocuklar; soru sorma, sorgulama ve eleştirel düşünmeye yatkındır. Yapılan araştırmalar, bu türden etkinliklere katılan çocukların kendilerini daha fazla geliştirdiğini gösterir. Çocuklar, kendilerine sorular sorulması ve aktif düşünme etkinlikleri aracılığıyla öğrenmeye ilgi duyarlar. Çocuklar için felsefe alanı sorumluluk alma, karakter gelişimi, aktif iletişim kurma yönünden olumlu katkılar sağlar.

Uygulama yöntemleri

Çocuklar için felsefe iletişim yoluyla sürdürülür. Bu nedenle çocuklar, etkinlik esnasında düşünme ve sorgulamanın yanı sıra dilsel becerilerini de kullanırlar. Uygulama yöntemleri farklılık gösterebilir; ancak temel amaç, etkinliğe katılanların belli kavramlar hakkında düşünmelerini sağlamaktır. Felsefece düşünme Lipman’a göre eleştirel, yaratıcı, özenli ve iş birlikçi düşünme faktörlerini içerir. Bu faktörler, çocukların oturum esnasında çok yönlü ve farklı düşünmesine olanak tanır. Bir kolaylaştırıcı tarafından başlatılan etkinlik, bir uyaranla (hikâye, resim, şiir vb.) başlar ve oturum öncesinde belirlenmiş olan sorular sorulur. Bu sorular üzerinde tartışılır. Tartışmayı derinleştiren, genişleten alıştırmalar ve sorularla oturuma devam edilir. Oturumda belirli bir kavram üzerine felsefi düşünme gerçekleşir. Çocuklar konuşmaya, soru sormaya ve sorulara kendi cevaplarını vermeye teşvik edilir. Düşünme süreci, çocukların kendi kendine ve toplulukla düşünmesine olanak sağlar. Bu, aktif düşünmenin olanaklarını belirleyen bir faktördür. Düşünme oturumları farklı yaş gruplarına uygulanabilir. Etkinlik öncesinde belirlenen kavram ve sorular, yaş gruplarının özelliklerine göre hazırlanır. Oturuma katılan bir sınıf olabilir. Oturum esnasında sınıf, bir araştırma topluluğuna dönüşür. Kavramlar ve sorular ile ilgili düşünme süreci oturum boyunca sürdürülür. Çocuklar kavramı farklı yönlerden düşünürken kolaylaştırıcı, felsefi düşünmeyi sürdürme konusunda aktif bir rol alır; çocukları destekleyerek oturumu canlı tutmaya çalışır. Soru sormanın ve öğrencilerin katılımını sağlamanın yanı sıra felsefi düşünmenin sürekliliğini de sağlamak durumundadır. Bu oturumlar; çocukların dilsel, sosyal ve kişisel becerilerinin gelişmesine katkı sağlar. Oturum esnasında mantığın kullanılması kaçınılmazdır. Bu durum, çocukların çözümleme yaparken eleştirel ve çok yönlü düşünmesini geliştirir. Uygulamalarda çocukların oturumlara katıldıkça öğrenmede başarılı, özgüvenli, yaratıcı, aktif, girişken ve duyarlı bireyler olduğu gözlemlenir. İş birlikçi, özenli düşünmenin geliştiği; öğrenme konusunda motivasyonun arttığı görülür. Çocuklar için felsefe eğitimi alan çocukların benlik algısı ve kişiliklerinin geliştiği, düşünme biçimlerinin değiştiği, mantıksal çıkarımlar yapabildikleri izlenir. Okula olan ilgiyi, öğrenmeye olan merakı artıran çocuklar için felsefe eğitim modelinin okullarda ve eğitim sisteminin içerisinde yer alması önemlidir. Uygulamaların çocuklardaki olumlu etkisi uluslararası düzeyde yapılan araştırmalarda saptanmıştır. Çocuklar için felsefenin temel eğitim sistemi içinde yer alması sayesinde geleceğe hazırlanan çocukların duyarlılığı ve özgüveni artacak, farklı bakış açılarına ulaşacak, sosyal yönleri gelişecektir. Analiz etme ve neden-sonuç ilişkisi kurma yönünden de gelişen çocuklar, kendilerini inşa etme olanağına sahip olacaklardır. Bu da iş birliğine yatkın, sorgulayan, araştıran, üreten bireylerden oluşan bir toplumun inşa edilmesini sağlayacaktır. Platon ve Aristoteles’e göre çocukların ilgi ve becerileri kolaylıkla şekillenebilir. Bu nedenle çocuğun çevresi, aldığı eğitim bütünüyle önemlidir. Çocuk, kendini keşfetme yolculuğuna çıkarak dünyayı, toplumu ve kendini anladığında bütünsel bir bakışa sahip olacaktır. O bakış, dünyanın daha yaşanır olmasını sağlayacaktır. Çocuklar için felsefe etkinlikleri, bu yolculuk için bir başlangıç olabilir.