Sosyal jestler çok fazla pratik gerektirir

Toplu taşıma araçlarında kulaklıksız dinlenen videolar, yüksek sesle telefonda konuşmalar, başkasının sırasını almalar, ‘Teşekkürler’, ‘kolay gelsin’ gibi basit nezaket cümlelerini giderek daha az duymamız... Yediden yetmişe, adabımuaşeret (görgü ve nezaket) kurallarını unuttuk mu?

Ne yazık ki her geçen gün, toplumsal nezaket ve görgü kurallarından uzaklaşıyoruz.  Yetişkinlerde durum böyle olunca, gençler ve çocuklar da nezaket ve görgü kurallarını bilmeden büyüyor. Nazik olanın zayıf/aciz görüldüğü, güç gösterisinin alkışlandığı günümüzde bazı şeyler nasıl değişir? 30 yıla yakın süredir Marka ve Halkla İlişkiler İletişim Danışmanı ve Etiket Koçu olarak nezaket ve görgü kurallarının kurumsal iletişimde etkisini buna sahip olan bireylerin 100 adım daha önde, iletişimi güçlü ve daha başarılı olabildiklerini gören Sibel Savacı ile bu konuda neler yapılabileceğini konuştuk. 

- Nezaket, başkalarına saygı, empati gibi toplumsal yaşamın olmazsa olmazları konusunda ne yazık ki geriye doğru bir gidiş var. Bunu neye bağlıyorsunuz?

Bu geriye gidişi; nezaket ve görgü eğitiminin aileden başlayarak, her alanda önemsenmemesi, katkı ve faydalarını bilip uygulanmaması, örnek olmayıp, sadece karşıdan beklenmesi ve en önemlisi iyinin, doğrunun da en az çarpıklıklar, olumsuzluklar kadar gündeme getirilmemesi, alkışlanıp takdir edilmemesine bağlıyorum. Eleştirilerimizden daha fazla, az da olsa olumlu gördüklerimizi de gündemimize almalı, yüksek sesli takdir etmeli ve olayların olumlu yönlerine ısrarla dikkat çekmeliyiz. Bilimsel çalışmalara göre nezaket göstermek hem toplumsal hem de bireysel refah için son derece önemli bir kavram. Bilim insanları, kibarlık gösterilmesinin toplumsal yaşamda insanlar arasında kurulan bağı ve huzuru güçlendirdiğini söylüyor. Ayrıca nazik ve kibar olan insanların öz güveni ve empati duygusu daha gelişmiş oluyor.

Parmak sallamak yerine iyiyi öne çıkarmak

- Selamlaşma, teşekkür etme, toplu alanlarda yüksek sesle konuşma, kulaklıksız video izleme/müzik dinleme, çöp atma, sıra beklememe gibi saymakla bitiremeyeceğim konular var. En çok neler dikkatinizi çekiyor ve ne yapmalı?

Görgü ve nezaket kurallarında en çok sorun yaşadığımız alanlar; sosyal yaşam ve dijital iletişim alanları. Ne kadar iyi ve doğru düşüncelere, değerlere sahip olsak da kaba, agresif veya çekimser bir beden dili, üslup, davranışlar, yazışma ve konuşma tarzı bunları yansıtmaz. Parmak sallamak yerine, olumlu ve iyi, doğru davranışları topluma yansıyacak şekilde ödüllendirmek, teşekkür etmek, alkışlamak çözümlerden biri. Örneğin toplu taşımada yer vermeyene kızmak yerine, yardım edeni öne çıkarmak… Yere atılan çöpü tavırsız, alıp çöpe atmak. Rol model, örnek olmak…

- Gençlerin durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Teknolojik yenilikler ile gençlerin iletişim yöntemleri ve yaşam biçimlerinin, ilgi alanlarının değişimini hem kendimiz hem de onlar için kabullenmemiz, anlamamız, uyum sağlamamız onlarla daha kolay iletişim kurmamıza, gelişmelerine, doğru, yanlış etkileri fark edebilmelerine ve katkısı olacak. Dijital iletişim jargonu ve birebir iletişim ve sohbetlerin azalması bazı gençlere günlük konuşma ve kendini doğru ifade etmede zorluklar getirdi. Kelime dağarcıkları sınırlı. Bu sınırlı doğal iletişim fırsatlarının azlığından dolayı, ne kadar akıllı, becerikli olsalar da asosyallik, öfke problemi sorunları karşımıza çıkıyor. Bunda yetişkinlerin, ebeveyn ve eğitmenlerin de rolü büyük çünkü onlar da her ortamda başlarını telefonlarından kaldıramıyor, sosyal kültür, empati ve geniş sohbet fırsatları sunamıyorlar gençlere.

Çocuklukta ve aileden başlaması gerekiyor

- Ebeveyn ve eğitimciler bu konuda nasıl bir yol izleyebilir?

Doğadaki tüm yavrularda olduğu gibi insan yavrusu da taklit ederek öğrenir, sonradan sosyal çevresinde deneyim-leyerek olumlu olumsuzu pekiştirir. Görgü ve nezaket eğitiminin çocuklukta ve aile içinden başlıyor olması gerekiyor. Evladım “Yaptıklarımı değil, söylediklerimi yap” diyerek işin içinden çıkamayız. Aşırı nasihat, ikaz ve eleştiri duyarsızlık yaratır. Ebeveyn ve eğitmenler, çocuk ve gençlerin bulunduğu ortamlarda rol model olduklarını akıllarından çıkarmamalılar. Çocuklara görgü ve nezaket kazandırmak, çok fazla pratik ve pekiştirme gerektirir. Bu nedenle ebeveynler ve eğitmenler nazik, düşünceli davranışlara örnek olup, teşvik etmeli. Eşinizle veya arkadaşlarınızla aranızda kaba iletişiminiz varsa, birbirinize teşekkür etmiyorsanız, yemek sırasında çocuğun telefon ile meşgul olmasına izin vermiyor ve siz kullanıyorsanız, çocuğunuz ondan ne beklendiğini bilemez. Sizler lütfen, “teşekkür ederim, afiyet olsun, eline sağlık” vb. övgüleri kullanmazsanız, ağzınızda yemek varken konuşursanız, peçete kullanmazsanız onlardan bekleyemezsiniz.

NETiKET

“Türkçe yazım kurallarına göstereceğimiz hassasiyet, eğitim düzeyimiz ve ciddiyetimiz hakkında karşımızdaki kimseye fikir vereceğinden, doğru bir Türkçe kullanmak her zaman önemlidir. Netiket ile ilgili literatüre bakıldığında üzerinde uzlaşılmış tek bir kurallar bütünü mevcut değildir. Farklı mecralara, farklı mevkilere ve farklı kurumlara özgü farklı netiketlerden bahsetmek mümkün. Örneğin; WhatsApp’ta normal olarak görülebilen bir yazışma biçimi e-mailde kullanıldığında hoş karşılanmayabilir. Facebook ya da Instagram’da paylaşıldığında kabul edilebilir olan bir fotoğraf, Twitter’da yadırganabilir. Netiket, ayrıca kişinin mevkiine göre de değişiklik gösterebilir. Örneğin bir üniversite öğrencisinin paylaşması durumunda göze batmayan bir içerik, bir profesör tarafından paylaşıldığında yakıştırılamayabilir. Reklamcılık gibi yaratıcı iş alanlarında faaliyet gösteren şirketlerde netiket çok daha informel iken, bir kamu kurumunda çevrimiçi yazışmalarda daha ciddi bir üslup şarttır. Sanal ortamlarda paylaşımda bulunmadan önce ortamın dinamiklerini anlamaya çalışmak, bir süre sessizce analiz etmek gerekir.

Genel kurallardan…

- Profil, resim seçiminiz özenli olmalı. Unutmayın!

- Dijital ayak iziniz yıllarca kalacaktır.

- Toplu-CC tebrik mesajları atılmamalı.

- Kutlamalar hepimiz için değerli ve önemli.

- Fakat kişiye özel kutlamalar ve aramalar daha değerli, kıymetlidir.

- Mesajları ‘Görüldü’ olarak bırakmamalısınız. Her zaman müsait olma durumunuz olmayabilir.

- Ancak en azından karşınızdaki kişiye müsait olmadığınızı dile getirmelisiniz.

- Bir diğer seçenek de ‘son görülme’ durumunuzu kapatmak olabilir.

- Kişinin rızası olmadan gruplara ekleme yapılmamalı.

- Karşı tarafa acaba gerçekten bu gruba dahil olmak istiyor mu istemiyor mu diye muhakkak sorulmalı.

- Görüntülü aramadan önce sorun.

- Karşı tarafın müsait olup olmadığını yazılı sormadan, görüntülü aramak uygun değildir.

- Herhangi bir pazarlama vb. gönderiye sorulmadan etiketleme yapılmaz.

- İçerik alınacaksa muhakkak kaynakça gösterilir.

- Yemek fotoğrafları sürekli paylaşılmaz.

- Toplu fotoğraf paylaşılırken herkesten izin alınmalı.

- Kaynaksız haberler paylaşırken dikkat!

- Yetişkin olmayan kişilerin görselleri paylaşılmadan rızası alınmalı.

- Akşam geç saatlerde mesaj atmak uygun görülmez.

- Mesaj isteğiniz onaylanmadı veya aramanıza dönülmediğinde sürekli rahatsız etmeyin. 

Otomatik hâle gelmesi için

1- Kibar davranmak bir yaşam tarzıdır, sadece bir düğünde veya lüks bir restorandayken yaptığınız bir şey değildir. Görgü kurallarının, ister evde ister dışarıda olsun, çocuğun otomatik olarak yaptığı bir şey hâline gelmesi için mümkün olduğunca erken başlamak önemlidir.

2- Uzmanlar, erken yaşlardan itibaren sosyal jestler öğretilmeyen çocukların belirgin dezavantaja sahip olduğunu söylüyor. Çocuklar “özür dilerim” demeyi ihmal eden bir oyun arkadaşına pek gücenmezler, ancak paylaşmayı ya da sırasını beklemeyi bilmeyen bir çocuğun arkadaşlığından hoşlanmazlar. “Bir çocuğu sağlıklı bir atıştırmalığı olmadan okula göndermezsiniz, sosyal zarafetleri bilmeden dış dünyaya göndermek de aynı derecede sorun olacaktır.

3- Adabı öğrenme yaşam boyu süren bir eğitimdir. Ayda bir yeni sosyal beceri kazandırmak; örneğin, 2 yaşındaki çocuğunuza başka biri ona hitap ettiğinde “merhaba” demeyi öğretmek ve bunu yaptığında onu övgüyle ödüllendirmek süreci yönetilebilir hâle getirir.

4- Aynı derecede beklentilerinizi kontrol altında tutmak önemlidir. Çocuğun uygunsuz bir ifade veya davranışında aşırı tepki ve bağırmak da kabalığa bir örnektir.