Okumak bir ceza, ekran zamanı ise ödül olmasın

Anne babalar “Odana git oku, 20 sayfa okumadan tablet yok” dediklerinde okumak ödüle sahip olmak için bir araç haline geliyor. Zorlayarak kitap okutmak uzun vadede işe yaramıyor. Peki nasıl bir yol izlemeliyiz?

Kitap okumanın, başta beyin gelişimi ve duygusal gelişim için faydalarını biliyoruz. Kitap okuyan çocuklar, hayal güçleri zengin, yaratıcı ve iletişimde daha başarılı bireyler oluyor. Ancak günümüzde çocukları ekranların başından kaldırıp kitap okutmak bir mücadeleye dönüştü. Onları sıkmadan, zorlamadan, kitap sevgisi aşılayabiliriz. Çocuklarla birlikte interaktif/diyaloğa dayalı kitap okuma atölyeleri yapan Özge Lokmanhekim’e önerilerini sordum. 

Çocukları ekranlardan uzak tutmaya çalışıyoruz. Ama çocuklar kitap okumakta çok zorlanıyor. Neden bu kadar direniyorlar? 

Ekran her zaman okumaktan daha kolay, çünkü izlerken herhangi bir çaba sarf etmelerine gerek yok. Kitap okurken cümleleri takip etmek, okuduğunu anlamadıysa tekrar okumak, bilmediği kelime varsa araştırmak ve en önemlisi okurken hayal gücünü kullanıp zihninde canlandırmak gerekiyor. Ancak izlerken hayal gücüne gerek yok, her şey gözünüzün önünde. Buna ek olarak, pek çok dijital oyun bağımlılık yapacak öğeler de içeriyor; bu sebeple çocuklar hatta yetişkinler ellerinden tableti, telefonu bırakmakta zorlanıyor. Ayrıca bu da bir tür sosyalleşme, çocuklar dijital ortamda da arkadaşlarıyla buluşuyor. Okumak ise genelde yalnız yapılan bir eylem. 

“Şu kadar zamanda şu kadar kitap bitirirsen sana şunu alacağız” gibi yaklaşımlar doğru mu? 

Okuma konusunda ödül ve cezayı doğru bulmayanlardanım. Çünkü ödül verdiğinizde okumak bir amaç olmaktan çıkıp o ödüle sahip olmak için bir araç haline geliyor. Asıl isteğimiz uzun vadede iyi bir okur yetiştirmek olunca bir süre sonra ödüller de işe yaramaz. Ebeveynler, “Odana git oku, 20 sayfa okumadan tablet yok” ya da “Okuman bitmeden televizyon izleyemezsin” gibi cümleler kurduklarında da okumak bir ceza, teknoloji ise ödül oluyor. Bu durumda da teknolojiyi kullanmak için kitap okunuyor. Amaç bu olunca, verilen 20 sayfa okuma bitince bir sayfa daha okumak istemiyor çocuklar. 

Yolculukta dinleyebilir  

Çok direnen çocukları da zorlamayıp kendi haline mi bırakmak gerekiyor? 

Bu soruya ebeveyn olarak cevap vermek isterim. Okumaya zorlamak asla düzenli okumayı sağlamıyor. Bu demek değil ki çocuğu bırakalım, okumasın. Bizim amacımız sağlıklı, kültürlü, donanımlı, kendi ayakları üzerinde duran çocuklar yetiştirmek. Bu yüzden kitap okumaya zorlamak yerine sabah kahvaltı hazırlarken dün akşamki maç haberlerini gazeteden size okumasını isteyebilirsiniz, tarifleri okuyabilir ve deneyebilir, farklı tür (şiir, çizgi roman, öykü, dergiler vb.) yayınlar alabilirsiniz. Sesli kitap uygulamalarını kullanabilirsiniz. (Biz özellikle uzun araba yolculuklarında dinliyoruz) Kitabın bir bölümünü okuyup bir bölümünü dinleyerek ilerleyebilirsiniz. Tuvalet alışkanlığı, sofra adabı gibi okumak da okur olmak da zamanla öğrenilen bir şey. 

Okuma alışkanlığı kazandırmak için

Önce ilgi alanlarını anlamak, bilmek gerekiyor. Örneğin basketbolu seven ve oynayan bir çocuğa Michael Jordan ile ilgili bir kitap verip, bu kitapta nasıl iyi basketbolcu olduğunu anlatıyor dediğinizde ilgisini çekebilir. 

Kitapları hayata geçirmek. Okuduğu kitabın filmini izlemek, tiyatro oyununa gitmek, kitaptaki bir yeri gezmek ya da tarifi denemek gibi. Çocuklara okumalarını istediğimiz kitapları seçip almak yerine birlikte kitapçıya gidip onun seçmesine izin vermek de önemli. Elbette yaşına uygun içeriklerden söz ediyorum.  

Çocukları farklı türlerle tanıştırmak da motivasyonu olumlu etkiliyor. Pek çok çocuk çizgi roman okumayı seviyor. İyi bir çizgi roman ortalama 5 bin kelime içerir, çocuklar metin-çizim dengesini öğrenir, macera içeren çizgi romanlar merak uyandırdığı için hızlıca okunur.  

Çok karakterli bir hikâyede herkes bir karakteri sesli okuyabilir ya da sayfaları bölüşerek birlikte okuyabilirsiniz. Sadece salonda ya da yatak odasında okumak yerine evin diğer alanlarını, parkları, toplu taşıma ve sıra beklediğiniz kuyrukları da değerlendirin.  

Mutfağı seviyorsa birlikte yemek kitaplarına bakın, tarifleri okuyup beğendiklerini seçmesini, deneyebileceğinizi söyleyin. Evde eşya kurma, tamirat işlerine meraklıysa kullanım kılavuzunu okuyup size destek olmasını isteyebilirsiniz.  

Okuduğumuz kitapları bu tabloya işleyip beğendiklerimize yıldız koyuyoruz. Tablo doldukça ne kadar okuduğumuzu da görüyoruz. Bu motive ediyor. Sevdiğimiz yazarların kitaplarını okuduktan sonra sosyal medyadan onlara ulaşıp düşüncemizi paylaşıyoruz. Yanıt çocukları çok mutlu ediyor. Yazarın diğer kitaplarını da okumayı öneriyorum bu durumda. 

Yeni çıkan kitaplardan öneriler:

Okul öncesi için: “Hayalperest”, Can Çocuk.

Okumayı yeni öğrenenler için: “Okuyan Fil” serisi, Final Kültür Yayınları.

9 yaş ve üzeri için: “Afacan Beşler” serisi, Redhouse Kidz.

Çizgi roman sevenler için: “Sihirli Ağaç Ev” serisi, Domingo. “Cedric”, Alfa Yayınları.

Sanat, spor, bilim alanında biyografi okumak isteyenler için: “Küçük İnsanlar, Büyük Hayaller” serisi, Martı Yayınları. “Dahiler Sınıfı”, Domingo.