Batı Rusya’ya karşı SWIFT silahını çekti

Uluslararası ticaretin ana finansman mekanizması olan SWIFT üzerinden her yıl trilyonlarca dolar bir ülkeden diğerine transfer ediliyor. Günde 40 milyonu aşan toplam SWIFT işlemlerinin yaklaşık yüzde 1'i ise Rus bankalarına ait.

Hafta sonu ABD ve müttefiklerinden kritik bir SWIFT hamlesi geldi. Fransa Maliye Bakanı'nın ifadesiyle batı 'finansal nükleer silah' kullandı. Henüz tam kapsamı belli değil ve tam bir değerlendirme için detayların belli olması lazım. Ancak bu hamle sadece Rusya'yı değil, onunla ticaret yapan Türkiye de dahil olmak üzere onlarca ülkeyi de etkileyecek önemli ve etkili bir adım olabilir.

Arkasında ABD, Fransa, Almanya, İtalya, İngiltere, Kanada ve AB'nin bulunduğu bu yaptırım ile 'bazı' Rus bankalarının SWIFT sistemine erişiminin bloke edilmesi amaçlanıyor. SWIFT öyle bir şey ki onsuz uluslararası ticaretin finansmanı kolay kolay düşünülemez. SWIFT bağımsız bir kuruluş olmakla birlikte kuruluş yetkilileri SWIFT merkezinin bulunduğu Belçika ve AB tarafından getirilecek düzenleme ve kararlara uyacaklarını açıkladılar.

SWIFT'siz bir dünya...

SWIFT dedikleri 'Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication' yani 'Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Topluluğu' kelimelerinin ilk harflerinden oluşan bir kısaltma. Merkezi Belçika'da olan 49 yıllık bağımsız bir kuruluş. 200'den fazla ülkedeki 11 binin üzerinde finans kuruluşunun arasında uluslararası ödeme işlemlerinin yapılmasını kolaylaştıran bir mesajlaşma sistemi sunuyor. Bankalar arasında ödemeler için güvenli mesajlaşma hizmetleri sağlıyor. Bir tür aracılık yapıyor. Bu sayede ticaret kolaylaşıyor.

Uluslararası ticaretin ana finansman mekanizması olan SWIFT üzerinden her yıl trilyonlarca dolar bir ülkeden diğerine transfer ediliyor. Sadece ülkeler arasında değil aynı ülke içindeki bankalar arasındaki döviz transferleri de SWIFT üzerinden yapılıyor. Günde 40 milyonu aşan toplam SWIFT işlemlerinin yaklaşık yüzde 1'i ise Rus bankalarına ait.

Şeytan ayrıntıda gizli

SWIFT hamlesinden beklenti büyük. Putin'in bu adım ile Ukrayna'ya girerek nasıl bir stratejik hata yaptığını anlayacağını düşünüyorlar. Yaptırımın mimarları, Rus merkez bankasının rezervlerinin bile kullanılamaz hale gelmesinden bahsediyorlar. Mesela Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen Rusya merkez bankasının varlıklarının 'felç' edilmesinden söz ediyor. Rusya Merkez Bankası'nın varlıkları deyince akla 630 milyar dolarlık rezervi geliyor. Bu rezervin 130 milyar dolarlık kısmı altın olarak Rusya'da tutuluyor. Yaklaşık 60 - 70 milyar dolarlık bir kısmı renminbi olarak Çin'de bulunuyor. Gerisi ise Almanya, Fransa, Japonya, ABD ve İngiltere gibi G - 7 ülkelerindeki bankalarda.

Bu aşamada ortada cevap bekleyen çok soru var. Mesela hangi Rus bankaları sistemden dışlanacak? SWIFT yaptırımının kapsamı önemlidir. Dün bir analistin Reuters'e yaptığı yorumda dediği gibi, 'şeytan ayrıntıda gizli.'

Hafta sonu yapılan açıklamada, SWIFT'ten çıkarılacak bankaların listesi verilmemişti. Dolayısıyla Rusya'daki bazı bankalar üzerinden işlemler yapılmaya devam edecek mi? Rus bankaları dışlanırken SWIFT sisteminden ruble çıkarılacak mı? Diğer bir deyişle ruble transfer edilebilir para olmaktan çıkacak mı?

Rus bankaları SWIFT'ten dışlanırlarsa Rusya'nın uluslararası ticareti bundan ciddi ölçüde etkilenecektir. Ticaret yavaşlayacak; işlemler daha maliyetli hale gelecektir. Bu sistemi kullanamayan Rus bankaları yabancı bankalarla işlemlerinde eskiden olduğu gibi telefon ya da fax kullanmak zorunda kalabilirler. Yaptırımları koyanların beklentisi dünyadaki birçok bankanın SWIFT'i kullanamayan Rus bankaları ile işlemlerini durdurmaları. Banka listeleri henüz belli değil ama konuşulan isimler var. Geçen hafta Biden'in açıkladığı yaptırımlarda adı telaffuz edilen Sberbank ve VTB gibi birkaç büyük Rus bankasının bu kapsamda olması bekleniyor.

Türkiye’yi nasıl etkiler?

Avrupa ve Türkiye’nin fiziki yakınlığın yanı sıra Rusya ve Ukrayna ile güçlü ekonomik ilişkileri var. Bu ilişkiler sadece enerji değil diğer bazı alanlarda, mesela gıdada güçlü bağımlılığa dönüşmüş durumda. Bu nedenle Rusya - Ukrayna krizi sadece enerji güvenliğini değil aynı zamanda gıda güvenliğini de ciddi şekilde tehdit ediyor. Geçen hafta CNBC internet sitesindeki bir haberde Ukrayna için ‘Avrupa’nın ekmek sepeti’ ifadesi kullanılmıştı. Ukrayna buğday, arpa, çavdar ve mısır da önde gelen bir üretici. Avrupa, Çin, Ortadoğu ve Afrika’ya da ürün satıyor. Rusya da dünyanın önde gelen tahıl ihracatçılarından. Savaşan iki ülke dünya buğday ihracatının üçte birini gerçekleştiriyor.

Avrupa gibi Türkiye de buğdayda kendine yeten bir ülke olmadığı için son yıllarda açığını Rusya ve Ukrayna’dan yaptığı ithalatla kapatıyor.

Öte yandan savaştan ve yaptırımlardan dolayı ortaya çıkacak arz ve tedarik sorunu nedeniyle buğday ve mısır fiyatları şimdiden artmaya başladı. Bizim gibi gıda enflasyonunun zaten yüksek seyrettiği ülkeler için etki daha ağır görünüyor.

Rusya ve Ukrayna’nın önemli oyuncular arasında yer aldığı bakır ve nikel gibi bazı metallerde de benzer bir tehdit var. SWIFT adımı Türkiye’yi de etkileyecektir ama bu etkinin boyutu yaptırımın kapsamına bağlı olacak. Bazı bankaların yanı sıra Rusya’da faaliyet gösteren Türk bankaları ya da eski Sovyet cumhuriyetlerindeki bankalar üzerinden işlemler yapılmaya devam edilebilir.

Ticaretin bir kısmı Ruble - TL takası ile yapılabilir ancak ticaret dengeli değil. İkili ticarette Rusya’nın lehine 20 milyar dolar civarında fazlalık var. Dolayısıyla bu kadar bir rublenin bulunması gibi bir zorluk var.

Turizmde ise bazı tur operatörlerinin nakit bazında çalıştıklarını biliyoruz. Yani turistlerden paraları Rusya’da toplayıp nakit getirdiklerini duyuyoruz. Dolayısıyla bu kısım etkilenmeyecektir. Diğer ödemeler için de yol bulunabilir. Asıl sorun savaşın yaratacağı ekonomik kriz nedeniyle Rus ve Ukraynalı turistlerin harcama kabiliyetlerinin zayıflayacak olmasıdır.

Rusya’da büyüme düşer

Rusya'nın yaptırımlardan kaçış için bir B planı olsa da bu yaptırımların Rusya'yı kısmen de olsa küresel ekonomiden ve finans sisteminden izole edeceği kesin. Rus rublesinin deyim yerindeyse serbest düşüşe geçeceği, Rus ekonomisinin büyüme ivmesini kaybedeceği, hatta daralacağını öngörmek zor değil. Ülkede şu ana kadar kontrol altında tutulan enflasyonun kontrol dışına çıkması, bazı ürünlerin arzında sıkıntılar yaşanması, Rusya'nın kredi notunun düşmesi ve dışarıdan borçlanmaların daha maliyetli hale gelmesi çok muhtemeldir.

Etki Rusya ile sınırlı kalmayacaktır. SWIFT'i Rus bankalarına kapatmak sadece Rusya'ya değil aynı zamanda onlarla iş yapanlara da bir darbe olabilir. Ayrıca Rusya küresel ekonominin önemli oyuncularından biri. Daha önce benzer yaptırımlarla karşılaşan İran, Venzeuala ya da Kuzey Kore değil; bir G - 20 üyesi. Birçok ülke ile güçlü ticaret ve yatırım ilişkisi var. Bu ilişkiler nedeniyle kriz ve yaptırımlar küresel ekonomiyi hiç şüphesiz etkileyecektir.

Putin bu hamleyi öngöremedi mi?

Acaba Putin gibi strateji düşkünü bir istihbarat kökenli siyasetçi Ukrayna işgalini başlatırken batıdan böyle bir adım geleceğini öngörememiş olabilir mi? Bence öngörmüştür. Rusların olası yaptırımlara karşı önceden bazı stres testleri yapmış olmamaları mümkün değil. Peki o halde nasıl bir çözüm düşünmüş olabilirler?

AB tükettiği doğalgazın yüzde 45'ini ve petrolün ise 25'ini Rusya'dan alıyor. Enerjide Rusya'ya bağımlılığı çok fazla. Rusya'nın parasını alamaması halinde gazı ve petrolü vermeyeceğini öngörmek zor değil. Yapılan açıklamalardan tüm Rus bankalarının değil, bazılarının SWIFT sisteminin dışına çıkarılacağını görüyoruz. Yaptırımın sınırlı olmasının nedeni AB'nin Rusya'ya olan enerji bağımlılığı olabilir. Yani Avrupa parasını ödeyecek, Rusya ise gaz vermeye devam edecek. Böylece Avrupa gazsız kalmayacak, Avrupalılar evlerinde ısınmaya, fabrikalar üretmeye devam edecek.

Benzer bir aksiyon İran bankalarına karşı alınmıştı. Tüm bankalar kapsamdaydı. Birçok ülke İran ile ticaret için dolaylı yollar bulmuştu. Şimdi de öyle olabilir.

Diğer önemli bir soru Çin'in nasıl bir yol izeyeceğidir. Çin, Rusya'nın yardımına gider mi? Amerikalı yetkililer Çin'in mesafeli duracağına inanıyor. Ama bu küresel devlerin dünyayı yönetme savaşı, hiç belli olmaz. Çin ile Rusya'nın para transferi konusunda yaptıkları anlaşmalar var. Paralar Çin'e bu sistemle çıkarılabilir ve oradan da SWIFT ile diğer ülkelere gidebilir.

Bazı işlemler Moskova ile halen güçlü siyasi, ticari ve idari ilişkileri devam eden eski Sovyet cumhuriyetlerindeki finans sistemleri aracılığıyla gerçekleştirilmek istenebilir. Rusya SWIFT'e alternatif olarak kendi mesajlaşma sistemini kurmuştu. Ancak diğer ülke bankalarından katılımcı çekememişti. Dolayısıyla bu sistem Rusya'ya çok sınırlı katkıda bulunur. Sadece Rus bankalarının işlemlerine ev sahipliği yapabilir.