Yukarıdaki uyarı faiz ile enflasyon arasında pozitif bir ilişki öngören Neo-Fisherian (NF) görüşün fikir babalarından Cochrane’e ait. İktisatta geleneksel görüş, enflasyondaki değişimin faizi değiştirdiği şeklindedir. NF görüş ise faizdeki değişimin enflasyonu etkilediği bir “ters nedensellik” mekanizması ileri sürüyor. Görüşü daha derinden incelediğinizdeyse, aslında geleneksel görüşe bir alternatif değil, ancak onunla çalışan bir tamamlayıcı olduğunu görüyorsunuz.
Cochrane, 31 Mart 2016’da kaleme aldığı blog yazısında gelişmekte olan ülkelerin NF görüşü alıp uygulamaları konusunda ciddi çekincelerinin olduğunu dile getirmiş. Olayın “Faiz düşerse enflasyon düşer” şeklinde bir politika tavsiyesine indirgenemeyeceğinin özellikle altını çizmiş. Yazıdaki satır başları şunlar:
1) NF görüş uzun yıllar mali disiplin uygulanmış bir ortam gerektirir. Öte yandan, eğer maliye politikası ciddi bir gevşemeye girerse, merkez bankası faize ne yaparsa yapsın enflasyon yükselir. Bu ortamda NF görüş işlemez.
İlave olarak, sadece mali disiplin de yetmez. Rezervleri düşük ve dış sermayeye bağımlı ülkelerde NF teori için gerekli zemin bulunmaz. Sermaye çıkışı riski gören yatırımcı mali disiplin olsa bile ürktüğü anda devlet tahvilinden kaçar. Bu da tahvil faizini ve enflasyonu yükseltir.
2) NF görüşte piyasa beklentileri geçmişte uygulanan ve “geleneksel görüşle tutarlı” para politikasına bakarak şekillenir. Para politikası nasıl çalışır? Enflasyon (ya da beklentisi) yükselince politika faizi yükselir. Dolayısıyla, piyasa oyuncuları faizler yükseldiğinde “Demek ki merkez bankası yükselen enflasyona tepki veriyor” diye düşünüp enflasyon beklentilerini artırır. Benzer şekilde faizler düşerken de “Demek ki enflasyon düşüyor ki merkez bankası faizleri düşürüyor” derler ve enflasyon beklentileri düşer. Yani faizlerden enflasyona doğru bir ters nedensellik oluşur. Ancak bu nedenselliğin oluşması için ön şart, enflasyondan faize nedensellik esasına dayanan ve geleneksel görüşün savunduğu para politikasının var olmasıdır.
Ne yapmalı?
NF görüş para politikasının kredibilitesinin zayıfladığı anlamına gelir. Çünkü güçlü bir merkez bankası faiz artırdığı zaman enflasyonu düşüreceğine piyasayı ikna eder. Bu durumda da piyasa enflasyon beklentisini daha fazla yukarı yönlü revize etmez ve ters nedensellik işlemez. Ancak kredibilitesi yıpranmış ya da geç kalmış bir merkez bankası enflasyonu yetersiz faiz artırımlarıyla arkadan takip ederse, o zaman faiz artırımları enflasyonist beklentiyi tetikleyebilir.
NF görüşünden yola çıkarak enflasyon yüksekken faizi düşürelim ki enflasyon düşsün diyemezsiniz. Çünkü insanlar enflasyon yüksekken faiz düşürmenin enflasyonu azaltmayacağını bilirler ve beklentilerini aşağı çekmezler. Eğer merkez bankasına güvenip bir kere hata yapar ve faizdeki düşüşü takiben enflasyon beklentilerini azaltırlarsa, arkasından yükselen enflasyonu görünce beklentilerini hemen yukarı revize eder ve bir daha da aynı hataya düşmezler. Dolayısıyla, NF görüş yine işlemez. Cochrane bunu “Bütün insanları sürekli kandıramazsınız” mottosu ile özetlemiş.
Bütün bu tartışmadan çıkacak son söz, enflasyonu düşürmek için Merkez’in yapması gerekenin faiz artırımı olduğudur.
