Türkiye gündeminin en popüler konularından biri, faiz ve enflasyon arasındaki nedensellik ilişkisi. Teknik olan bu konuya ilginin bu kadar yüksek olması bir iktisatçı açısından sevindirici bir durum.
Faiz, enflasyonu belli bir hedefe getirmekle yükümlü olan merkez bankasının elindeki temel araçtır. Mekanizma şu şekilde çalışır: Ekonominin ısındığı zamanlarda, yani 100 adet üretim kapasiteniz varken, zorlamayla 110 ürettiğiniz zamanlarda merkez bankası faizleri yükselterek talebi kısar. Aksi takdirde, bu aşırı ısınma kapasiteyi zorladığı için enflasyon yaratır.
Talep azalınca üretim de normal kapasiteye döner, fiyatlar üzerindeki yukarı yönlü baskı azalır ve enflasyon tehlikesi giderilmiş olur.
Yukarıdaki talep kanalına ek olarak enflasyonun bir diğer sebebi de maliyet kaynaklı fiyat artışlarıdır. Türkiye’de sık görülen çeşidi, döviz kurundaki artışın ithal ara malı fiyatlarını ve dövizle borçlanma maliyetlerini yükseltmek suretiyle fiyatlar üzerinde yarattığı baskıdır. Bu durumda da merkez bankasının silahı faizleri yükselterek kurdaki artışın önüne geçmek ve maliyetleri geriye çekerek enflasyonu düşürmektir.
Peki ne olacak?
Peki, enflasyonu düşürmek için yükselttiğiniz faiz üretim maliyetlerini yükseltmek suretiyle bilakis daha çok enflasyon yaratmaz mı? Bu konu parasal iktisat literatüründe detaylı olarak incelenmiştir. Elde edilen bulgular şudur: Her ne kadar faiz artışının ilk etkisi üretimin kısılıp fiyatların artışı gibi görülse de uzun vadede talepteki azalış fiyatları aşağı çeker. Yani para politikasının faizleri yükseltmesini takip eden yaklaşık 12 aylık süre sonunda faizin enflasyon yaratması değil düşürmesi söz konusu olur.
Burada önemli olan sabırlı bir şekilde yüksek faiz politikasının enflasyonu düşürmesini beklemek ve sıkı para politikası döngüsü bitip enflasyon hedefe çekilmeden gevşek para politikasına başlamamaktır.
Peki, konu neden bu kadar kafa karışıklığı yaratıyor? Çünkü teknik olan bu konunun ölçüm ve değerlendirmesinin de uygun ekonometrik tekniklerle yapılması gerekiyor.
Eğer bunu yapmaz ve salt enflasyon ve politika faizi verisini karşılaştırıp nedensellikle ilgili bilgi edinmeye çalışırsanız yanılabilirsiniz. Zira enflasyonun yüksek olduğu zamanlarda politika faizinin de yüksek olduğunu görüp “Demek ki faiz enflasyona sebep oluyor” sonucunu çıkarabilirsiniz. Ancak bu bir göz yanılmasıdır. Nedensel bir ilişki değildir.
Faizin yüksek olma sebebi enflasyonu düşürebilmektir. O nedenle, enflasyon yüksekken faiz de yükseltilir. Ceteris paribus, yani fiyatları etkileyebilecek diğer etmenleri sabit tutarsanız, 1-1.5 sene sonunda ise enflasyon düşer. Yapılan ekonometrik hesaplar bunu göstermektedir.
