Yeni çek kararı ne anlama geliyor?

Ticarette önemli yeri olan çeke ibraz (bankaya sunma) ve senede takip yasağı getirildi... Gelin bunun ne anlama geldiğini birlikte inceleyelim

Ticarette yaygın olarak kullanılan çek, ödenmesi için sadece bankalara sunulabilir. 24 saat açık olan internet bankacılığı gibi, henüz elektronik ortamda çek ibrazı (ibraz: ortaya koyma, gösterme, meydana çıkarma) mümkün değildir.

Mutlaka banka şubesine gitmek gerekir. Banka şubeleri de mesai saatleri dışında kapalı olduğu için, mesai saati dışında ödenmesi için çek ibrazı mümkün değildir. Aslında kare kodlu çekler için elektronik ibraz sistemi kurulabilir. Takasa verilen çekler için dahi karşılık sorgulaması saat 16.30’a kadar yapılır.

Çekin sadece mesai saatlerinde bankaya ibraz edilebileceğini düşünürsek, 30 Nisan 2021 Cuma günü ile 31 Mayıs 2021 Pazartesi günleri dahil, ibraz süresi bu zaman dilimine denk gelen çeklerin ibrazı, 30 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7318 sayılı kanunun 15. maddesinin 7226 sayılı kanuna eklediği geçici üçüncü maddeyle durduruldu.

Ne anlama geliyor?

Bu şu anlama geliyor: 30 Nisan 2021 ile 31 Mayıs 2021 tarihleri arasında karşılıksız çek suçu işlenmeyecek! Eğer elinizdeki çek, düzenlendiği yerde ödenecekse, ödeme için ibraz süresi 10 gün, düzenlendiği yer ile ödeneceği yer farklıysa, 1 aydır. Bu da yasal ibraz süresi on gün olan çekler için şu demektir: Çekin düzenlendiği tarih, yani vadesi 20 Nisan 2021 ve sonrası olan çekler ile 21 Mayıs 2021 olan çekler, 2 Haziran 2021 tarihinde ibraz edilebilecek.

Yasa, ibraz yasağı süresi bittikten sonra çekin ibraz yasağı süresi başlamadan önce ne kadar süresi kalmışsa, kalan o süresi içerisinde ibraz edilebileceğini söylüyor.

Acele mi hazırlandı?

Yani 29 Nisan 2021 tarihinde örneğin 3 günlük ibraz süresi kalmışsa, ibraz yasağı kalktıktan sonra, üç gün içerisinde içerisinde bankaya ibraz edilebilir veya takasa verilebilir. Fakat yasa metninin acele ile hazırlandığı anlaşılıyor. Çünkü, ibraz yasağının son günü olarak 31 Mayıs 2021 gününü belirleniyor ama, “1/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz süresi” dediğinden, ibraz yasağı 31 Mayıs 2021 tarihinde bitse de, ibrazın en erken 2 Haziran 2021 tarihinde olacağı vurgulanıyor.

Dolayısıyla da çekin ibrazı ancak ve ancak 2 Haziran 2021 tarihinde mümkün, ibraz yasağının son gününden sonraki gün olan 1 Haziran 2021 tarihinde değil.

Arkasına yazdırtın

Eğer elinizdeki çekin ibrazı için son gün 30 Nisan 2021 ile 31 Mayıs 2021 tarihleri arasında denk geliyorsa ise, aman dikkat, çekinizi 2 Haziran 2021 tarihinde ibraz edebilirsiniz, ne erken ne geç! Yani çek ibraz süresi ne uzatılıyor ne de kısaltılıyor; ibraz yasağı süresince durduruluyor ve yasak süresi bitince yeniden kaldığı yerden başlıyor.

Özetle şöyle söyleyeyim: 30/4/2021 tarihi ile 31/5/2021 tarihleri arasında elinizdeki çeki ibraz için kaç gününüz kalmışsa, 1 Haziran 2021 tarihinden sonra o kadar o kadar gün içerisinde çekinizi ibraz etmek zorundasınız.

Ama benim size tavsiyem, siz her ihtimale karşı çekinizi 1 Haziran 2021 tarihinde de ibraz edin. Kötüniyetli borçluların, “çek süresinde ibraz edilmedi” itirazını bertaraf etmiş olursunuz. Banka, 1 Haziran’da değil, 2 Haziran’da ibraz edebilirsiniz dese bile, bunu çekin arkasına yazdırtın.

Alacak takibi yok

Çek ibraz ve kambiyo senedi takip yasağı süresince kamu mali yönetimi ve kontrol kanunu kapsamına giren kamu idareleri de yeni bir icra ve iflas takibi başlatmayacaklardır. Vatandaşına, kambiyo senedine dayalı alacağı için takip yasağı getirilirken, devletin özel hukuktan doğan kendi alacağını takibe koymasının eşitsizlik doğuracağı düşünülmüş. Ama senet, bono için zamanaşımı bakımından sorun var. Çünkü poliçe ve bonoda senedi düzenleyene veya poliçeyi kabul edene karşı zamanaşımı süresi, vadenin geldiği tarihten itibaren başlıyor, üç yıl geçmekle zamanaşımı süresi bitiyor. Yani bonoda zamanaşımı süresi, TTK md 749/1’de, vadenin geldiği tarihten itibaren başlıyor. Ama 7226 sayılı yasa geçici üçüncü madde gereği, vadesi takip yasağı süresine denk gelen senedi takibe konulamadığından, zamanaşımı süresi de takip yasağı süresi kadar kısalmış oluyor. Bu da, vadesi önce veya sonrası olan senet sahipleriyle eşitlik ilkesine aykırılık içeriyor.

Anahtar tarih: 1 Haziran 2021

Tek sıkıntı, çekin son ibraz gününün 1 Haziran 2021 olması durumudur. Son ibraz günü 1 Haziran olan çek hamillerinin yasa gereği ibraz için sadece 1 günleri kalmaktadır. Çünkü son ibraz günü olan 1 Haziran günü ibraz yasağı süresi bittikten sonraki ilk güne denk geliyor. Onlar mutlaka çeklerini bir tek bu günde ibraz etmek zorundalar. Bu da her çek hamilinin ibraz için en azından 10 günlük süreye sahip olduğuna ilişkin Türk Ticaret Kanunu md 796 kuralına aykırılık içeriyor. Oysa yasa metninde, “1/6/2021 tarihinden itibaren kalan ibraz süresi” denilseydi, bu sorun çıkmayacaktı.

Senette protesto çekme yasağı yok

Alacağınız için çek değil de bono almışsanız, senediniz için herhangi bir yasak yok, ödeme gününü izleyen iki işgünü içinde ödememe protestosu çekmek zorundasınız. 

Bono ve - hukukçuluk ömrü hayatımda bir kere gördüğüm - poliçe için çekteki gibi bir ibraz yasağı getirilmemiş.

Kambiyo senedine özgü takip hukuku yönünden haklarınız kaybetmek istemiyorsanız, bononuzun ödenmemesi halinde mutlaka süresinde ödememe protestosu çekin.

İHTİYATİ HACİZ VE TAKİP YASAĞI

Kambiyo senedinden doğan alacakları için ihtiyati haciz ve takip yasağı getirilmiş.

Bir çek veya bononun - elinde poliçe olan birisini hayal bile edemediğimden poliçeyi hariç tutuyorum - vadesi 30 Nisan 2021 ile 31 Mayıs 2021 tarihlerine veya aradaki zaman dilimine denk geliyorsa, bunlara dayalı alacak sebebiyle yine bu tarihler arasında icra ve iflas takibi başlatılamaz, ihtiyati haciz kararı verilemez. Alacak veya iflas davası açılmasına bir  engel yok.

Maddede, “başlamış takipler durur” dese de, bunun pratikte pek bir anlamı ve sonucu olmayacaktır. Çünkü vadesi takip yasağı süresine denk gelen çek veya bonoyu zaten takibe koyamayacağımız için ortada duracak bir takip de olmayacaktır. Çek bakımında ise geçici üçüncü maddenin (b) bendinin pratik sonucu hemen hemen olmayacaktır, çünkü (a) bendine göre ibraz edilmesi yasak olan bir çek için zaten ne kambiyo senedine özgü takip başlatılabilir, ne de  borçlunun ödemelerini tatil etmesi, yurt dışına kaçması gibi çok özel bir durum yoksa - ihtiyati haciz kararı verilebilir.

Bir incelik var

Burada çek hakkında bir incelik var. Çek her ne kadar ibraz süresi içerisinde görüldüğünde ödense de, düzenleme tarihinden itibaren, en az 10 gün içerisinde “görülmek” üzere bankaya ibraz edileceğinden, çek’in 7226 sayılı Kanununun geçici üçüncü maddesi anlamında “vadesi”, ibraz süresinin son günü olarak kabul edilmelidir.

Şunu da belirteyim ki, çek veya senedi takibe koyma yasağı, vadesi veya son ibraz tarihi 30 Nisan ile 31 Mayıs 2021 arasına denk gelen kambiyo senetleri için geçerlidir. Eğer çek veya senedinizi 29 Nisan 2021 veya daha öncesi bir tarihte ibraz edip karşılıksız işlemi yaptırmışsanız, veya en geç 3 Mayıs 2021 tarihinde ödememe protestosu çekeceğini bir senediniz varsa, bunlar için takip yasağı bulunmuyor.

PEKİ NE YAPILMALIYDI?

Çeki ibraz yasağı getirilmemeli, sadece karşılıksız çeke adli para cezası ve bunun hapis cezasına çevrilmesi durdurulmalıydı. Bu yeterli olurdu. Çeke ibraz ve senede de takip yasağı getirilmesi, karşılığı olup da ödeyecek olanları da caydıracaktır. Öyle ya, çeki ibraz edilseydi ödeyecek olan, hazırlığını ona göre yapıp, çek hesabına vadesi gelen çekini ödeyecek kadar para yatıran bir kişinin artık ibraz edilmeyen çekini ödeme zorunluluğu yok.

Elinde çeki olan, pazartesi çekinin bankadan tahsil edeceğini hesaplamış, çeki düzenleyen de pazartesi bankada çekini ödeyecek parayı temin edip hesabına yatırmış. Birden bire ibraz yasağı gelince, herkesin hesabı şaştı.

Artık çek hamilleri, borçlunun insafına kaldı, hamilden çeki alıp elden öderlerse! Şu anda tek çözüm, çekini ödeyecek olanın ibraz yasağını kötüye kullanmadan dürüst davranıp, çekin kendi şahsına ibrazı halinde elden ödeyip çekini almasıdır. Unutulmasın ki, aynı gemideyiz ve birbirimize ihtiyacımız var.

Ticaret Bakanlığı’nın, karşılığı olan çeklerin ibraz edilebileceğine ve ödeneceğine dair tebliği iyiniyetli, ancak yasa karşısında yaptırım gücü yoktur. Çekini bankaya ibraz edeceklerin sokağa çıkma yasağından muafiyetleri de muhtemelen çekin kontrol yapan polise gösterilmesi ile sağlanacaktır.