Zayıf kalbe dışarıdan destek

Kalp yetersizliği ilaçla tedavi edilir. Ancak, kalp çok zayıf olduğunda tedaviye rağmen vücudun ihtiyacını karşılayacak kadar kan pompalayamadığı olur. Bu durumda kişiyi hayatta tutmak için kimine birkaç günlük, kimine uzun süreli destek cihazı takılır

Nilüfer Hanım dün gece uykudan boğulma hissiyle uyanmış, şiddetli bir nefes darlığıyla bayılmak üzereyken hastaneye yetiştirilmişti. Acil serviste durumun çok kritik olduğunu gören doktor hemen nefes borusuna bir tüp yerleştirerek solunum makinesine bağlamıştı. İki saattir yoğun bakımda devam eden ilaç tedavisine rağmen tansiyonu tehlikeli derecede düşük, nabzı hızlıydı. Yapılan eko, kalbinin çok zayıf olduğunu gösterdi. Doktorlar bir yandan kalbindeki ani değişikliğin nedenini araştırırken bir yandan da hastayı hayatta tutmak için aort içi balon pompası yerleştirmeye karar verdiler.

Aort içi balon pompası

Zayıf kalbin işini kolaylaştırmak için en sık kullanılan cihaz aort damarının içine yerleştirilen uzun bir balondur. Koyulması için cerrahi girişim gerekmeyen, İngilizce isminin baş harfleri olan ‘IABP’ olarak anılan aort içi balon pompası, kalbin zayıflayıp organlara yeteri kadar kan atamadığı durumlarda ya da kalbi kendisinin kanlanmasının bozulduğu durumlarda akla ilk gelen destek cihazıdır.

Göğüsten karına iner
Aort damarı kalpten çıktıktan sonra önce kalbin kendisine, daha sonra kollara ve başa kan götürecek damarları verir. Sonra diğer organları kanlandırmak için göğüsten karına doğru iner. Bu bölümde aort çok kıvrılmadan yol alır. İşte uzun balonun yerleştirdiği bölüm burasıdır.
Balonun bir ucu özel bir makineye bağlıdır. Makinedeki bilgisayar, kalbin ne zaman kasıldığını, ne zaman gevşemeye başladığını bilir. Kalp gevşemeye başladığında şişer böylece o sırada aşağıya gitmekte olan kanın bir bölümünü gerisin geriye kalbe yakın bölgeye döndürür. Böylece, kalbi besleyen koroner damarlara daha çok kan gider.

Hasta şoka girerse
Kalp gevşemeyi tamamlayıp kasılmaya başlayınca balon hemen iner. Balonun sönmesinin yarattığı emici boşluk etkisi kalbin işini kolaylaştırır. Çünkü kalp kasılıp kanı aorta fırlattığında belli bir dirence karşı çalışır. Balon söndüğünde bu direnç düştüğü için kalbin üstündeki yük azalmış olur.
Kalp ameliyatı sonrasında ya da stent takılırken ortaya çıkan ani bir problem nedeniyle hasta şoka girerse ya da Nilüfer Hanım gibi tüm tedavilere rağmen ağır kalp yetersizliğine yenik düşerse çabucak yerleştirilebilecek bir destek cihazıdır IABP. Bu yolla hasta iyileşmeye fırsat bulur. Bir kaç gün içinde balon çıkartılır.

lAort damarı içine koyulan balon pompasının yerleştirilmesine anjiyografide olduğu gibi kasıktaki atardamara bir iğneyle girilerek başlanır. İnce bir tel ve onun üstünden ince uzun balon ilerletilir. Balonun alt ucundan çıkan boru özel bir pompaya bağlanır. Kalp gevşeyip dolarken aort içinde şişen balon, kanın bir kısmını geriye doğru iter. Kalbin kendisine ve beyne giden kan artar. Kalp kasılınca sönen balon sanki emermiş gibi kanın attığı kanın damarlarda yol almasını kolaylaştırır.

Geçici Destek

Aort içine konan balon pompasıyla yarar sağlanmazsa ya da doktorlar daha güçlü ve kolayca koyulabilecek başka bir cihaz gerektiğini düşünürlerse bir kaç seçenekleri vardır. Bunlardan biri kalbe bir kaç saatlik ya da bir kaç günlük destek sağlayan küçük bir pompadır. Anjiyoda kullanılan ‘kateter’ denilen ince uzun boruya benzer bir cihazın ucuna yerleştirilmiş minnacık bir pompa sol karıncıktaki kanı alıp aorta fırlatır.
Konulması oldukça kolay olan bu cihazı kardiyologlar bazı durumlarda sorun ortaya çıkmadan kullanırlar. Örneğin kalbi çok zayıf olan bir kişinin önemli bir damarına stent koymadan önce bu minik pompayı koyup hastada işlem süresince oluşabilecek tehlikeli durumları önlerler. Buna benzer ameliyata gerek olmadan kullanılabilecek başka destek cihazları da vardır.

Kasıktan sokulup kalbin içine kadar ilerletilen ince borunun ucunda kısa bir kurşun kalemden bile küçük bir motor vardır. Sol karıncıktaki kanı alıp aorta atan motor kalbe geçici destek sağlar.

Kalp akciğer cihazları

Bir süre için kalp ve akciğerlerin görevini üstlenen cihaz oksijenden fakir kanı bir toplardamara koyulan boru aracılığıyla alır. Cihazın içinde oksijenle dolan kanı kasıktaki atardamara pompalar.

ABP yerleştirildikten sonra biraz düzelse de üç gün geçmesine rağmen Nilüfer Hanım hâlâ ağır kalp yetersizliği belirtileri gösteriyordu. Doktorlar kalbin zayıflığını lohusalık hummasına bağladılar. 32 yaşındaydı, altı hafta önce normal doğumla sağlıklı bir bebek dünyaya getirmişti. Daha önceki iki doğumunda olduğu gibi hamileliği oldukça rahat geçmişti. Bir kaç gün öncesine kadar her şey yolunda gidiyordu.

Özel bir cihaz
Doktorlar Nilüfer Hanım’ın kalbinin zamanla toparlanabileceğini, ama daha güçlü bir desteğe ihtiyacı olduğunu düşündüler. Bunun için kalp damar cerrahlarından yardım istediler. Açık kalp ameliyatlarında kalbi durdurabilmek için hastaları kalp-akciğer pompası denilen özel bir cihaza bağladıkları için bu konuda çok tecrübeli olan cerrahlar, ameliyathanedeki makinanın uzun süre kullanamayacağını ama aynı prensiple çalışan, kısa adı ECMO olan bir cihazı takarlarsa günler, hatta haftalarca kalbe destek sağlayabileceklerini söylediler.

Kalp ve akciğer görevi
Yaşam destek cihazı olarak da adlandırılan ‘ECMO’ hem kalp hem de akciğer görevi görür. Amaç kalbe geri dönen oksijenden fakir kanı alıp içinden karbondioksiti çıkarmak, oksijenle doldurmak ve vücuda geri vermektir. Bu ve benzeri cihazlar, destek olmaksızın hayatta kalması söz konusu olmayan hastalara destek olur ve iyileşmelerine fırsat yaratır.
Kalp veya kalp dışında yapılan bir ameliyat sırasında ortaya çıkan beklenmedik bir kalp sorunu düzeltilemezse hastayı hayatta tutabilmek için ECMO’ya baş vurulabilir.
Cerrah ameliyathanede Nilüfer Hanım’ın kasığında küçük bir kesi yaparak atardamarın ve toplardamarın içine geniş borular yerleştirdi. Kısa bir süre sonra kasıktan çıkan borunun içinde mora çalan koyu renkli oksijenden fakir kanı cihazın bir tarafına girdiği, öbür taraftan çıkan borudan oksijenle dolu parlak kırmızı kanın vücuda geri döndüğü görülüyordu.

LVAD’ denilen kalp destek cihazları ameliyatla göğsün içine yerleştirilir. Sol karıncıktan alınan kan sürekli çalışan bir pompayla aort atardamarına atılır. Böylece kalp çok az kan pompalasa bile destek cihazının kalpten alıp aorta pompaladığı kan vücudun ihtiyacını karşılar. Farklı tipleri olan ‘LVAD’ cihazlarından biri bu resimde görüldüğü gibi avuç içine sığacak kadar küçük olabilir. Kalbin üstüne yerleştirilen destek cihazını kumanda eden bilgisayar ve piller, hasta tarafından kolayca taşınabilecek kadar hafiftir.

Uzun süre destek gerekirse

‘ECMO’ takıldıktan sonra Nilüfer Hanım’ın durumu düzeldi, bozulmakta olan böbrekler normale döndü. Doktorları ilaç tedavisiyle yapabilecekleri her şeyi yaptılar. Beşinci günün sonunda ‘ECMO’ desteği olmadan yaşayabilir ümidiyle pompalanan kan miktarını azalttıklarında kalbin hâlâ çok zayıf olduğunu gördüler.
Hastanın hayatını kurtarmak ve uzun dönemde rahat bir hayat sürebilmesi için kalp nakline ihtiyacı olduğu sonucuna vardılar. Ama uygun bir organ bulununcaya kadar beklemek gerekiyordu. Uzun süre ‘ECMO’ya bağlı kalmasına imkân yoktu. Çareyi kan dolaşımının yeterli düzeyde olmasını sağlayacak ve uzun süre kullanılabilecek bir destek cihazı takmakta buldular.

Avuç içine sığıyor
Kısaca İngilizce adının baş harfleri olan ‘LVAD’ olarak bilinen bu destek cihazları kalbi çok zayıf olan hastaları bile hayata döndürüp normal bir yaşam sürmelerini sağlar. Ameliyatla göğsün içine yerleştirilen pompaların birçok çeşidi vardır. Ortak noktaları sol karıncıkta aorta atılmayı bekleyen kanı alıp, pompa yardımıyla aorta atmalarıdır.
Kalp hiç çalışmasa bile bu yolla vücuda yeteri kadar kan gönderirler. Son 20 yılda geliştirilen bu cihazlardan bazıları avuç içine sığacak kadar küçültüldü. ‘LVAD’ cihazlarındaki pompanın hiç durmadan çalışabilmesi için enerjiye ihtiyacı vardır. Özel bir pil pompaya gereken enerjiyi sağlar. Şimdilik vücut dışında olan pili ince bir kablo cihaza bağlar.

SON SÖZ: Yaşam destek cihazları ilaç tedavisine rağmen hayatı tehlikede olan hastalara iyileşme fırsatı yaratır. Kalp naklini beklerken hayatını kaybeden birçok hastayı kurtarmak mümkün olur. Dahası, kalp nakline uygun olmayan hastalar da bu cihazlar sayesinde yaşamlarını devam ettirebilir.