Yaşlılarda düşme çok tehlikeli!

Eskiden öldürücü olan birçok hastalığın etkin olarak tedavi edilebildiği günümüzde, beklenen yaşam süresi 75-80 yıla ulaştı. Toplumda yaşlı insan sayısının artması, yeni sağlık sorunlarını da beraberinde getirdi. Bu sorunların başında da düşme ve düşmeye bağlı yaralanmalar geliyor...

Hayrinüsa Hanım sabah tuvaletten kalkarken dengesini kaybedip yere düşünce, çıkan gürültüye koşan kızıyla torunu, onu lavaboyla tuvalet arasında yerde buldu. Kolundan tutup yerden kaldırmaya çalışırlarken sol kalçasına bıçak saplanır gibi şiddetli bir ağrı girdi. “Beni §hareket ettirmeyin, çok acıyor” diye inledi.

Röntgende, sol tarafta kalça eklemine yakın yerinden kırılmış olan uyluk kemiği görülüyor. Bu, düşen yaşlı insanlarda en sık görülen yaralanmalardan biridir.


Uyluk kemiği kırılmıştı
Çağrılan ambulans ve sağlık ekibi kısa sürede geldi. Doktorun sorularına cevap veren Hayrinüsa Hanım, aldığı ilaçlarla normal seyreden yüksek tansiyonu ve dün sabahtan beri devam eden ishali dışında bir sağlık sorunu olmadığını söyledi. Genç doktor kısa bir muayeneden sonra “Sol kalçası kırık olabilir” dedi. Hastayı yavaşça dar tuvaletten çıkarıp, sedyenin üstüne koyup hastaneye götürdüler.
Hastanenin acil servisinde çekilen röntgen, genç hekimin teşhisini doğrular nitelikteydi. Sol uyluk kemiği ucuna yakın yerinden kırılmıştı. Konsültasyona çağrılan ortopedist, uyluk kemiğinin ameliyatla onarılması gerektiğini bildirdi. Ama önce neden bayıldığının araştırılması gerektiğini, altta yatan kalp hastalığı gibi önemli bir hastalık varsa ameliyat sırasında veya sonrasında daha ciddi sorunlarla karşılaşılabileceğini söyledi.

Neden düşüyorlar?

Yaşlılarda düşmenin çoğu zaman bir tek nedeni yoktur. İlerleyen yaşla beraber ortaya çıkan denge ve yürüme sorunları, görme ve duymanın azalması, başta kalp damar sistemi olmak üzere çeşitli kronik hastalıklar, anlama ve kavrama yeteneklerinde bozulma, düşmeyi kolaylaştıran faktörlerdir.

Bilinç kaybı olmaz
Yaşlılarda düşme çoğu zaman evde olur. Hepimizin bildiği halıya takılan, ya da banyoda kayıp düşen veya karanlıkta yürürken dengesini kaybeden yaşlı insanlar vardır.
Kısa süre içinde gelişen bazı hastalıklar da düşmeye yol açabilir. Ateşli hastalıklar, ishal bunların başında gelir. Çoğu düşmede bilinç kaybı olmaz. Bilinç kaybı sonucu oluşan düşmelerin çoğunda altta yatan ciddi bir problem vardır. Örneğin, aniden bayılan kişide düşme kalp krizi veya inmenin ilk belirtisi olabilir.

Sonun başlangıcı mı?

Eskiden öldürücü olan birçok hastalığın etkin olarak tedavi edilebildiği günümüzde, beklenen yaşam süresi ülkemiz dahil, tüm dünyada 75- 80 yıla ulaştı. Toplumda yaşlı insan sayısının artması beraberinde yeni sağlık sorunlarını da getirdi. Düşme ve düşmeye bağlı ortaya çıkan yaralanmalar bu sorunların en önemlileri arasındadır. Düşmenin yol açabileceği kemik kırıkları, bel ve boyunda incinmeler, beyin sarsıntıları hatta kanamaları çok ciddi sorunlardır. Hayrinüsa Hanım gibi o güne kadar faal bir yaşam sürmekte olan yaşlı bir kişiyi bir süre için hastanede yatağa bağlar. Zaman içinde düşmenin yarattığı kırık veya kanama iyileşse de o süre içinde ortaya çıkabilecek olan enfeksiyon, toplar damarda pıhtı, zatürre ve daha birçok başka komplikasyon, hayatı tehdit edici bir durum yaratabilir. Bu sonuçlardan korunmanın en emin yolu düşmeleri önlemektir. Bunu başarabilmek için yaşlı bir insanın neden düştüğünü bilmek gerekir.

Tansiyon ilaçları riskli

Bu yılın şubat ayında yayınlanan JAMA İç Hastalıkları dergisindeki bir makalede orta yaş üstündeki kişilerde görülen düşme olayları incelendi. Ciddi yaralanmalara yol açan düşmelerde, tansiyon ilaçlarının da rol oynadığı bildiriliyor. Araştırmayı yapan ABD’deki Yale Üniversitesi bilim insanları 2004 ile 2007 arasında yaklaşık 8 binden fazla 70 yaş üstü insanın sağlık dosyalarını inceleyip bu kişileri izlediler. Araştırmaya katılanların yarısından fazlası ilaç almıyordu.

Yoğun ilaç kullanımı
Yüksek tansiyon ilacı alanlarda ciddi sakatlanmalara yol açan düşme riskinin ilaç almayanlara göre yüzde 40 daha yüksek olduğu saptandı. İlaç alanlara yakından bakıldığında yoğun ilaç kullananlarda bu riskin biraz daha yüksek olduğu anlaşıldı.
Başka ilaçlar da düşmelere yol açabilir. Sinir sistemine etkili birçok ilacı yaşlılarda çok dikkatli kullanmak gerekir. Antidepresanlar, sakinleştiriciler en sık düşmeye yol açan ilaçlardır.
Yaşlılarda bir diğer sorun da alınan ilaçların çokluğudur. Birkaç ilacın birbirini tetikleyerek yapacakları etki, ilaçların tek tek yapacakları etkiden daha şiddetli olabilir. Örneğin damar genişletici ilaç alan bir kişiye yüksek dozda idrar söktürücü ilaç verildiğinde, tansiyon düşmesine bağlı baygınlık oluşabileceği akılda tutulmalıdır.

Kalkarken başım dönüyor

Hayrünisa Hanım’ın düşmesinde iki etken rol oynamış görünüyor. İshalin yarattığı sıvı kaybı kan basıncının düşmesine ve halsizliğe yol açar. Bunun üstüne tansiyon ilaçlarının etkisini de eklerseniz fenalaşıp düşmesine şaşmamak gerekir.
Otururken bir anormallik hissetmemesine rağmen, ayağa kalkınca başının dönmesine ve fenalaşmasına yol açan bir diğer etken de kalpten atılan ve beyne giden kanın azalmasıdır.
Sıvı kaybına uğramış, ya da damarlar genişletici ilaç almış bir kişide, ayağa kalkınca karın ve bacaklardan kalbe dönen kanda aşırı bir azalma olacağı için kan basıncı düşebilir. Tıpta buna ortostatik hipotansiyon denir.
Kalp daha hızlı çarparak pompaladığı kanı arttırıp durumu düzeltmeye çalışır. Böylece kan basıncında bir miktar yükselme olur. Bazı tansiyon ilaçlarının kalp hızını yavaşlatma özellikleri vardır. Gerekli olduğu halde, ilacın etkisiyle kalp hızının yükselmemesi bu telafi imkanını engellediği için durum daha da zorlaşır.

Ne yapmalı?

Belli yaşın üstündeki bir kişinin bir kere düşmesi tekrar düşme riskini artırdığı için özel dikkat gerektirir. Gerekli önlemler alınmazsa, birincisinde olmasa da ikinci veya üçüncü düşüşte hayat tehdit edici bir durum oluşabilir.

İlaçlar gözden geçirilmeli
Düşmeyi önlemek için nelerin kişiyi bu duruma getirebileceğini düşünüp ona göre önlem almak gerekir. İshal, kusma, aşırı terleme, idrar söktürücü ilaç, susuz kalma gibi sıvı kaybına yol açan durumlar yaşlıları daha kolay etkilese de şiddetli olduklarında gençlerde de bayılmaya yol açabilirler. Kaybedilen sıvı mutlaka yerine konulmalı, kişi baş dönmesi ve halsizlikten şikâyet ediyorsa yardımsız ayağa kalkmamalıdır. Hafif bile olsa ayağa kalkınca baş dönmesi, fenalık hissi ortaya çıkıyorsa ilaçlar gözden geçirilmeli, ‘Altta yatan başka bir sorun var mı?’ diye araştırılmalıdır.
Düşmelerin önüne geçmek için yaşlı kişinin yaşadığı yeri daha güvenli hale getirmek gerekir. Banyodan merdivene, yerdeki halıdan, aydınlatma sistemine kadar yaşama mekânının her yanında yapılacak değişiklikler düşme ve onun getireceği sıkıntıları önlemek için alınabilecek en önemli tedbirlerdir.

Son söz: Birçok hastalıkta olduğu gibi düşmeden korunmak için alınacak önlemler, düşme oluştuktan sonra yapılacak tedaviden çok daha etkin ve daha ucuzdur.