Damar sertliğinde farklı hastalıklar

Geçen hafta kalp dışındaki damarların hastalıklarıyla ilgili yazımın büyük bir kısmını bacağa giden damarlara ayırmıştım. Bunu nedeni damar sertliğinin kalpten sonra en sık bacak damarlarını tutmasıydı. Bu hafta da hastalığın tedavisinden söz etmeyi planlıyordum.
Okurlardan birçok mektup aldım. Gelen elektronik postaların bir çoğunda yazıda değinmediğim damar hastalıklarıyla ilgili sorular vardı. Tedavi yazısını bir hafta erteleyip, üç okurdan gelen sorulara cevap vererek konuya biraz daha geniş pencereden bakmak istedim.

Şah damarındaki damar sertliği plağından kaynaklanan parçacıkların biri, gözü besleyen damarlardan birini tıkamış. Doktor bunu gözün dibine bakarak görür (sol üstte). Birkaç parça da beyne giderek yarattığı kansızlıkla kolda ve bacakta uyuşmaya yol açmış.

‘Şah damarı’ndan göze pıhtı atmış

Cumhur Bey elektronik mektubunda şöyle yazıyor: “56 yaşında bir ilkokul öğretmeniyim. Boyum 1.70, kilom 78, şimdiye kadar sinirlendiğimde yükselen tansiyonumdan başka hiçbir sağlık sorunum yoktu. Günde 1 paket sigara içiyorum. Hiç alkol kullanmam. Bir hafta önce akşam yemeğinden sonra sol gözümün önüne bir perde çekilmiş gibi oldu, görmem bozuldu. Hemen oturdum. Bir kaç dakika sonra görmem düzeldi.
Ertesi sabah aynı durum tekrarladı. Sol gözümle neredeyse hiç göremez oldum. Birkaç dakika sağ kolumun, bacağımın ve yanağımın uyuştuğunu hissettim. Bu sefer şikâyetler biraz daha uzun sürdü. Hemen hastaneye gittim. Doktor geldiğinde görmem düzelmiş, uyuşmalar geçmişti. Beni bir makineye sokup beynimin tomografisini çektiler, bir şey çıkmadı. Göz kliniğine yolladılar. Gözümün içine bakan doktor incecik bir damarın pıhtıyla tıkandığını söyledi. Bunun üzerine birçok test daha yapıldı. Sonunda beynime giden bir damarda darlık olduğuna karar verdiler. Benim durumum da damar sertliğine mi bağlıdır? Tehlikeli midir!”

Geçici körlük nedeni
Cumhur Bey’in iki sorusunun da kısa cevabı evet, evet. Beyin, boynun her iki yanındaki şah damarları ve boynun arka tarafındaki iki başka damar tarafından beslenir. Vücuttaki tüm atar damarlarda olduğu gibi buralarda da damar sertliğine bağlı darlıklar olabilir. Özellikle şah damarlarda bu duruma sık rastlanır. Sorun sadece darlığın kan akımını engellemesi değildir. Damar sertliği plağından, ya da üstünde oluşan pıhtıdan kopan küçücük parçacıkların dallardan birini tıkaması da hasara yol açabilir. Ortaya çıkan şikâyetler tıkanan damarın kanlandırdığı alana bağlıdır.
Cumhur Bey’in görmesindeki sorunun nedeni şah damarından kopan bir parçanın gözün arka tabakasını besleyen damarın dallarından birinin tıkanması. Ertesi gün kopan parçacıklardan birinin tekrar göz damarına, bir veya birkaçının da beyne gittiği anlaşılıyor. Beynin sol kısmı tarafından kontrol ve kumanda edilen sağ kol ve bacağının uyuşmasının nedeni bu.

Minik inmeye dikkat
Durumun tehlikeli olup olmadığına gelince, tehlikeli olduğundan şüphe yok. Bu ana kadar kadar kalıcı bir hasar olmamış olsa da, bir dahaki atağın büyük bir inmeye yol açma ihtimali hiç de az değil. Kişinin hiçbir şikâyeti olmasa bile, şah damarında hastalık varsa, darlık ne kadar fazlaysa inme riskinin ona paralel olarak arttığını biliyoruz. Cumhur Bey’in sözünü ettiği, minik inmeler olarak tanımlayabileceğimiz şikâyetler ortaya çıktığı zaman, bu risk çok daha yükselmiş oluyor. Doktorlar bu nedenle bir an önce önleyici tedaviye başlamaya çok önem verirler.

Böbreği besleyen damar daralmış, kan akımı azalmış. Darlık olan bölge anjiyoda da görülüyor.

Böbrek damar darlığı tansiyon nedeni mi?

Zehra Hanım’ın sorusu böbrek damarları hakkında: “64 yaşında bir bayanım. Uzun süredir ilaçlarla kontrol altında tutulan yüksek tansiyonum var. Son aylarda hiç olmadığı kadar yükseliyor. Durduk yerde 22’ye çıktığı oluyor. Gittiğim doktorlar önce ilaçlarımı değiştirdiler, hiçbir işe yaramadı.
Nihayet karnıma ultrasonla baktıktan sonra, böbreğime giden damarın daraldığını söylediler. Aldığım avuç dolusu ilaçlara rağmen anormal yükselen tansiyonumun nedeni damardaki darlıkmış. Böbreklerimin çalışması da bu yüzden bozulmuş. Ben böyle bir hastalığı daha önce hiç duymamıştım, sebebi nedir acaba?”

Böbrekler baş rolde
Böbrekler kalp ve damarlarla çok yakın iş birliği içinde çalışırlar. O kadar ki, böbrek bir dolaşım sistemi organıdır dense yanlış olmaz. Damarların içini dolduran kanın sıvı kısmının ne kadar olacağını belirleyen en önemli organ böbrektir. Damarların gevşeyip, büzülmesi için böbrekler emir verir. Kan basıncının kontrolünde böbrekler kritik rol oynarlar. Kısacası böbrekler kalp damar sistemi için hayati önemdedir.
Başka nedenlerle de daralmalar olsa da böbrek damar darlıklarının başta gelen nedeni damar sertliğidir. Damar ciddi biçimde daralıp akan kan azalırsa böbreğin içindeki kan basıncı düşer.
Damarı daralan böbrek tüm vücutta tansiyonun düştüğünü düşünür. Hemen harekete geçer, idrarla sıvı atımını azaltır, damarların büzüşmesi için emirler yollar. Bunların hepsi tansiyonu yükseltmek içindir. Halbuki, vücutta tansiyon düşmemiştir, aksine hasta böbreğin yaptıklarıyla yükselmiştir. Bu sefer öbür böbrek, aman kan basıncı yükseldi diyerek idrar üretimini artırarak kan hacmini azaltmaya çalışır. Böylece oluşan fasit daire, kontrol edilmesi çok güç olan bir yüksek tansiyon tablosu yaratır.

Ultrasonla görüntüleme
Doktorlar tansiyon yükselmesiyle karşılarına gelen hasta genç yaştaysa, ya da Zehra Hanım gibi 50-55 yaşın üstünde tansiyonu birden çok yükselen bir kişiyse, “Böbrek damarlarında daralma olmasın” diye düşünürler. Karın üzerinden yapılacak ultrason görüntülemesi, çoğu zaman ‘Damar dar mı değil mi?’, ‘Kan rahat rahat akıyor mu?’ sorularını cevaplamak için yeterlidir.
Böbreğe az kan gitmesi idrar yapma faaliyetini de olumsuz etkiler ve kanda üre ve diğer zararlı maddelerin birikmesine yol açabilir. Zehra Hanım’ın doktorunun, böbreklerin çalışması bozulmuş demesinin altında yatan neden budur.

Kalpten çıkıp karnın ortasına kadar gelen ana atardamar aort, burada ikiye ayrılır. Cinsel organlara giden damarlar bu ayrılmadan sonra çıkar. Aort çok daralır veya tam tıkanırsa penise giden kan azalacağı için gerektiği gibi sertleşme olmaz.

Damar daralması ve iktidarsızlık

Akın Bey’in sorusu iktidarsızlıkla ilgili: “Daha 45 yaşındayım ama sertleşmede büyük güçlük yaşıyorum. Gençliğimden beri bel ağrısı çekerim. Son bir yıldır hızlı yürüdüğümde kalçalarımdan başlayarak yanma ve ağrı oluyor, bacaklarım beni taşımaz oluyor. Doktor çok sigara içtiğim için karnımdaki büyük damarın tıkandığını sıkıntılarımın ondan olduğunu söyledi. Bu yaşta iktidarsız olmak beni bunalıma soktu. Bu işin damarla, darlıkla ne alakası var?”

‘Yeterince kan gitmez’
Her organda olduğu gibi cinsel organların da kana ihtiyacı var. Özellikle, penisin sertleşmesi ve sertliğini koruyabilmesi için artan miktarda kana ihtiyacı var. Eğer kan getiren damar daralmışsa ve yeteri kadar kan akmıyorsa sertleşme olmaz.
Akın Bey’in hikâyesini dinleyen tecrübeli bir doktor muayenesinde her şeyden önce kasıklarda, dizlerin arkasında ve ayaklarda nabız alınıyor mu diye bakar. Eğer alınamıyorsa teşhis ana atardamarın, tıbbi adıyla karın aortunun tıkanıklığıdır. Karnın alt bölümüne ve her iki bacağa giden kan çok azadığı için yürürken kalçalarda ve bacakta ağrı ve yorgunluk olur, penise de yeteri kadar kan gitmediği için sertleşme sorunu yaşanır.

Son söz:

Damar sertliği, daralttığı damarın hangi organı beslediğine ve ne kadar büyük olduğuna göre farklı hastalıklara yol açsa da gerçekte dert aynı derttir. Etkilenen bölgeye göre özel tedaviler uygulanır. Buna karşılık damar sertliği hastalığının ilerlemesini önleyecek tedbirler hepsinde aynıdır. İnme geçirene de, iktidarsızlıktan yakınana da, böbrekleri tehdit altında olana da yarar sağlar. Ayrıntılar haftaya...