Clinton’un damarı nasıl tıkandı

Bir yerimiz kesildiğinde her an hazır bekleyen birçok hücre ve proteinden oluşan pıhtılaşma sistemimiz, damardaki yırtığı tıkayıp kan kaybını durdurmak için hızla harekete geçer.

Hayat kurtarıcı olan pıhtı oluşumu yanlış yerde yanlış zamanda ortaya çıkarsa ciddi hastalıklara neden olur. Clinton’u hastanelik eden de işte böyle kötü bir pıhtıyla tıkanan bir toplardamardır

Amerika Birleşik Devletleri dışişleri bakanı Hillary Clinton’un başındaki bir toplardamarda oluşan bir pıhtı nedeniyle hastaneye yatırılarak tedavi edildi. Yapılan açıklamada bakanın üç hafta önce düşüp başını çarpmasınının pıhtıya yol açtığını belirtiliyor. Düşmesi de bulantı ve kusmayla seyreden bir virüs enfeksiyonunun yol açtığı aşırı su kaybıyla açıklanıyor. Bazı uzmanlar kafatası kırığı olmadan darbeye bağlı pıhtı oluşmasının çok ender görüldüğünü söyleyip, belki de önce pıhtı oluşup bulantı, kusma ve baygınlığa yol açmış olabilir diyorlar. Pıhtının altında kolay görünmeyen bir hastalık olmasın diye soruyorlar.

Pıhtı hayat kurtarır

Damarın yaralandığı yerden çıkan sinyaller pıhtılaşma sistemini harekete geçirir. Duvardaki hücreler pıhtı için hazırlık yaparlar.

Olay yerine ilk ulaşanlar bir çeşit kan hücresi olan kan pulcuklarıdır. El ele tutuşup damarın yırtıldığı yere yapışıp bir tıkaç oluştururlar.

Sonra olay yerine gelen pıhtılaşma faktörleri denilen proteinler bir araya gelip fibrin adlı maddeyi oluştururlar. Fibrin pıhtıyı hem büyütür hem sağlamlaştırır. Duvar onarılınca pıhtı küçülüp kaybolur.

İnsanoğlunun doğada karşılaştığı birçok tehlikeye karşı koyup hayatta kalabilmesi için on binlerce yıl öncesinden geliştirdiğı savunma ve korunma yolları vardır. Örneğin susuzluğa uzun süre dayanabilmek için böbrekler vücutta su ve tuz tutarak, damarları büzerek önlem alır. Modern insanda bazen bu mekanizmalar gereksiz yere harekete geçip yüksek tansiyona ve kalp yetersizliğine yol açabilir. Çok gerekli olan ama yerinde kullanılmadığı zaman düşmanmış gibi davranan, bir diğer savunma sistemimiz de pıhtı oluşumudur. Bir yerimiz kesildiğinde bu sistem damardaki yırtığı tıkayıp kan kaybını durdurmak için hızla harekete geçer.

Her zaman dost değildir

Oksijenini hücrelerde bırakıp rengi koyulaşan kan, yeniden oksijenle dolmak için toplardamarlarca kalbe döndürülür.

Damar yırtık olmasa da bazen pıhtılaşma silsilesi harekete geçer. Çoğu zaman tetiği çeken altta yatan bir hastalıktır.

Kan pulcukları ve fibrinden oluşan pıhtı, tedavi edilmezse giderek büyür, tıkanan damarın yerine göre belirtiler oluşur.

Kanamayı durdurmak yerine pıhtılaşma normal damarda oluşursa, ciddi hastalıklara neden olur. Atardamarlarda oluşursa kalp krizi, inme, bacakta gangren gibi ölümcül olaylara yol açabilir. Tıp dilinde derin ven trombozu denilen toplardamar tıkanmasında damarın bulunduğu organa göre atardamar tıkanıklığından farklı hastalıklara neden olur.
Toplardamar tıkanması en sık olarak bacaklarda görülür. Pıhtı kopup akciğere giderse ölümcül olabilir. Daha az sıklıkla da olsa pıhtı diğer toplardamarlarda da ortaya çıkabilir. Hillary Clinton’un başına gelen de kafanın derinliklerinde oluşmuş olan bir ven trombozdur. Pıhtının hangi toplardamarda olduğu, hangi şartlarda ve neden oluştuğunun bilinmesi hem tedavi planının yapılması hem de geleceğin öngörülebilmesi için çok önemlidir.

Pıhtıya neden çok
Hastanede yatan hastalarda, ameliyat geçiren kişilerde bacak toplardamarlarda pıhtı oluşma riski vardır. Özellikle bacak ve kalça kırıklarında ya da ortopedi ameliyatlarından sonra bu tehlike çok yüksekdir. Doktorlar bu tehlikeye karşı hastalara pıhtı önleyici ilaç vererek önlem alırlar.
Yoğun bakım ünitelerinde yatan bazı hastaların boyun toplardamarlarına ince borular yerleştirilir. Pıhtı riskini yükselten bu durumda boyun ve koldaki toplardamarlarda tıkanma olabilir. Pıhtıyla mücadelede kullanılan bazı ilaçlar ender de olsa tam tersine etki yapıp damar içinde pıhtıya yol açabilir. Uzun uçak ve otobüs yolculuklarında bacaklarda pıhtı oluşabilir. Ama bu tehlike hastanede yatan hastaların riskine göre çok küçüktür.
Hamilelerin, doğum kontrolü hapı alan ya da menapoz sonrası hormon tedavisi gören kadınlarda toplardamarların pıhtıyla tıkanma riski yüksektir. Yüksek tansiyon, şişmanlık, sigara, hava kirliliği, kronik akciğer hastalığı ve yangılı haslatığı olanlarda pıhtı oluşumu kolaylaşır.
Pıhtının nedeni bilinirse kısa ve uzun dönemde yapılacak tedaviyi planlamak kolaylaşır. Görünürde pıhtıya neden olacak bir hastalık olmaması endişe sebebidir. Doktorları “Acaba altta yatan görünmeyen bir hastalık mı var?” düşüncesiyle daha fazla araştırmaya yöneltir.

Kan kolay pıhtılaşırsa

Beynindeki kanı kalbe döndüren toplardamarlarda oluşan pıhtının bir çok nedeni olabilir. Menenjit, kafatası kırıkları, beyin ameliyatları, pıhtılaşmaya eğilim bu nedenlerden bazılarıdır.

Kanda pıhtı oluşumuna katkıda bulunan birçok madde olduğu gibi bu proteinleri kontrol altında tutarak yersiz pıhtılaşmayı önleyici maddeler de vardır. Birbirine karşı olan maddelerin oluşturduğu hassas denge zararlı pıhtılaşmayı önlerken, yararlı pıhtının oluşmasına engel olmaz.
Bu maddelerden birinin fazlalığı veya azlığı nedeniyle kurulmuş olan hassas denge bozulabilir. Terazinin pıhtı kefesinin ağır basmasının birçok nedeni olabilir. Örneğin kalıtımla anne babadan geçen bazı maddeler pıhtılaşmayı kolaylaştırır. Bu maddeler çeşit çeşittir. Bazıları toplumda oldukça yaygındır ama olumsuz etki yapma güçleri zayıfdır. Bazı maddeler vardır ki çok az kişide bulunur. Ama pıhtı oluşturma kabiliyetleri yüksektir.
‘Pıhtılaşmayı kolaylaştıran doğuştan veya sondaran edinilmiş bir etken var mı? diye her hastada özel testler yapmaya gerek yoktur. Ama, Hillary Clinton’da olduğu gibi az görülen bir damarda pıhtı oluşmuşsa ya da tekrar eden pıhtılaşma söz konusuysa pahalı da olsa özel testlere gerek vardır.
Kanser riski olabilir
Sağlıklı bir kişide görünürde bir neden yokken ortaya çıkan toplar damar pıhtılarının akla getirmesi gereken ihtimallerden biri de kanserdir. Hele pıhtı sık rastlanmayan bir bölgedeyse, ya da bir süre sonra başka bir yerdeki bir damarda da ortaya çıkarsa sinsi bir kanserden şüphe etmek gerekir.
Kanser kendini göstermeden altı ay veya bir sene önce olmadık bir damarda pıhtı oluşturabilir. Durumu ciddiye alınıp derinlemesine araştırma yapmak gerekir. Böylece başka hiçbir belirtisi olmayan kanser nispeten erken dönemde teşhis edilip hasta şifaya kavuşturulabilir.

Nasıl tedavi edilir?

Pıhtı büyük damarların yanı sıra küçük dalları da doldurur. Damarın olduğu bölge mikroskopla incelenecek olursa damarın (ok) ve dallarının (ok) tıkanmasına yol açan pıht tüm ayrıntısıyla görülür.

Pıhtı önleyici ilaçlar pıhtının büyümesini önler, küçültebilir ama eritip toplardamarı bu resimde olduğu gibi normale döndürmez. Bazen bu amaçla pıhtı çözücü özel ilaçlar kullanılır.

Yayınlanan resmi bildirilerde ABD Dışişleri bakanına hastanede pıhtı önleyici ilaç verildiği bildirildi. Son yıllarda piyasaya yeni ilaçlar da çıkmış olsa büyük ihtimalle Clinton için uzun yıllardır bilinen klasik tedavi kullanılmaktadır.
Bu tedaviye ‘heparin’ adlı kan sulandırcı ilaçla başlanır. Etkisi verilir verilmez başlayan heparin ya damardan serum olarak ya da günde iki kere deri altından verilir. Daha sonra hap olarak alınan kumadin ilacına başlanır. Tam olarak etkin olması bir kaç gün alan bu ilacın etkisi istenilen düzeye geldikten sonra heparin kesilir.
Karaciğerde K vitamini kullanılarak yapılan 5 pıhtılaşma faktörünün üretimini baskılayan kumadinin etkisi her hastada farklıdır. Doz ayarlaması yapmak zordur. Doz az gelirse pıhtı önleme etkisi kaybolur, fazla gelirse kanama riski yükselir. Etkisinin istenen aralıkta tutulabilmesi için sık sık kan tahlili yapmak gerekir. Bütün zorluklarına rağmen kumadinin bir kaç yıl öncesine kadar rakipsizdi.
Son 2-3 yılda kullanımı daha kolay ve etkinliği en aşağı kumadin kadar, belki daha iyi olan yeni pıhtı önleyici ilaçlar bulundu. Birçok durumda kumadin yerine kullanılabilen yeni pıhtı önleyicilerin her durumda, güvenli ve etkin oldukları kanıtlanmış değil.
Üstelik bu ilaçları alırken bir kanama olacak olursa, kumadinin aksine doktorların elinde pıhtı önleyici etkilerini durduracak bir madde yok. Başka bir deyişle gerektiğinde kullanılabilecek panzehirleri yok. İşte bu nedenleri göz önüne alan doktorların Hilary Clinton’u emektar kumadin hapıyla tedavi etmiş olmaları muhtemel. Böylece, başarılı dışişleri bakanı tehlikeli olabilecek bir hastalığı kalıcı hasar olmaksızın atlatmış görünüyor.