İzmir tufanı

24 Ekim 1930, saat 23.30’da başlayan yağmur, bütün şiddetiyle boşandı; şimşekler çakıyor, gök gürlüyor. 36 saatten beri devam eden müthiş yağmurun yaptığı tahribat sonunda evler yıkıldı, insanlar enkaz altında kaldı. Kadifekale tarafından gelen yarım metre mikâp büyüklüğündeki taşlar Namazgâh’a sürüklendi. İkiçeşmelik Caddesi (Eşref Paşa Caddesi) baştan sona bozulup kullanılmaz hale geldi. Şehrin hemen bütün mahallelerinde sel sularının etkisiyle lağımlar patladı. Tilkilik Mezarlıkbaşı’nda birçok dükkânı su bastı.

Sabah erkenden işlerine gitmek mecburiyetinde olanlar yarı bellerine kadar soyunarak bata çıka suların içersinde yürüdüler. Kokaryalı’dan Hükümete kadar olan Tramvay hattı molozlarla doldu. Tramvaylar işlemediği için Vapur İdaresi seferlerine yeni ilaveler eklemek zorunda kaldı.

Hisar Camisi civarındaki bütün sokaklar, Halimağa, Çilingirler Çarşısı, Kızlarağası, Çakaloğlu, Demir Hanları, Bakır Bedesteni, Sipahi Pazarı sular altında kaldı. Limon, üzüm, incir, kuruyemiş, bakliyat, fındık, fıstık, kurufasulye çuvalları denize sürüklendi. Vali Kazım Paşa’nın otomobili patlayan lağımın içine devrildi, otomobil halk ve polislerin yardımıyla kurtarıldı. Bahribaba Parkı önünde ikinci kez suya gömülen araç bu kez işlemedi; Paşa, Jandarma Bölüğü dairesine gidip suların çekilmesini bekledi.

***

Poligon, Kokaryalı, Reşadiye köprüleri yıkıldı. Meles Çayı’nın taşmasıyla Kemer’de yapılmakta olan betonarme köprünün temel aksamından parçalar koptu. Taşan Kemer Çayı, Sinekli, Aziziye, Kızılçullu ve Halkapınar’daki arazileri su altında bıraktı. Karşıyaka, Soğukkuyu, Turan ve Bostanlı’da evler selden zarar gördü.

Kahramanlar, Şehitler ve Tepecik Yapıcıoğlu, Dolaplıkuyu, Gaziler, Temaşalık ve Hilal’de yüzlerce ev yıkıldı. Dikili Bergama, arasındaki Ilgın Köprüsü’nün çökmesiyle sığır çobanı 12 yaşındaki Salih, sel sularına kapılıp boğuldu. Sahilde ve Kemer Çayı’nda bulunan 40 cesetten bir kısmının hüviyeti tespit edilebildi.

Evleri yıkılan veya tehlikede olanlar okul, cami, mescit, hanlara yerleştirildiler. Serkekör Fransız Mektebinde (Papaz okulu) 140, Kız Lisesi’nde 300, Jandarma Mektebi’nde 977, Eşrefpaşa İhsaniye Camisi’nde 53, Bayraktar Mescit’inde 12, Hacı Mustafa Camisi’nde 67, Hacı Veli Mesciti’nde 14, Kabasoğan Mesciti’nde 7, Abdullahefendi Camisi’nde 38, Evliyazade Mesciti’nde 55, Abdurrahman Efendi Mesciti’nde 27,

Piyale Han’da 78, Peştamalcılar’da bir binada 10, Kâğıthane Caddesi’nde 8 felaketzede barındırıldı.

Hükümet dairesinin çatısından akan sular, Defterdarlık bölümünde çalışmaları etkilediği için memurların çoğu evlerine gitmek için amirlerine müracaat edip mazeret bildirdiler; saat 15.30’da memurlara izin verildi. Sel, hapishaneyi de etkiledi, korkulu saatler yaşayan mahkûmlar yağmurun şiddeti üzerine gardiyanlara “Bizi diri, diri öldürecek misiniz salıverin” diye bağırdılar.

Şiddetli yağmur yüzünden mürettipler evlerinden matbaaya gelemeyince günlük gazeteler çıkmadı. Seylâp, telgraf direklerini de sürükleyip götürdüğü için telgraf muhaberatı kesildi; vilayetten çekilen telgraflar Vekâlete geç ulaşabildi. Belediye Meclis tutanaklarını ve Milli Kütüphane’de bulunan Anadolu ve Hizmet gazetesi koleksiyonlarını tarayıp 85 yıl önce 100’den fazla insanın ölümüne, milyonlarca liralık maddi hasara neden olan 1930 yılı sel felaketiyle ilgili yaptığım araştırmanın bir bölümünü okudunuz. Kantarzade Selahattin Bey, tufan sonrası yazdığı şiirinde ”Bir çok evlat kurban verdin en önde/ kaç yüz ocak söndü gitti bir günde” diye duygularını dile getirmiş. Malum yağmur mevsimlerine girdik, geçmişte yaşanan felaketleri, mal ve can kayıplarını anımsamakta fayda var. Tedbirli ve dikkatli olalım. Mutlu pazarlar...