Merhum İzmir Belediye Başkanı İhsan Alyanak, 1970’li yılların sonuna doğru dar ve orta gelirlilere ucuz temel gıda maddeleri temin etmek için TANSA’yı (Tanzim Satışlar Müdürlüğü) kurunca Türkiye’ye örnek bir mucizenin de temellerini atmış oldu. Kuru fasulye, pirinç, makarna, bulgur ve süt gibi temel gıda maddeleriyle başlayan satışlar, 10 yıl içinde Türkiye’nin en büyük alışveriş organizasyonlarından biri haline geldi.
Alyanak’tan sonra başkanlık görevini devralan Burhan Özfatura, bu organizasyonu bir marka haline getirdi. TANSAŞ adını alan alışveriş mağazalarının sayısı onlarla ifade edilir hale geldi. Daha sonra 1990’lı yılların başında İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğunda oturan Yüksel Çakmur, TANSAŞ’ı daha da büyüttü. 1994 yılında, Burhan Özfatura ikinci kez başkan seçildikten sonra TANSAŞ artık dünyanın en büyük alışveriş zincirlerinden biriydi.
***
Öyle bir güce ulaşmıştı ki TANSAŞ, İzmir’deki piyasayı neredeyse tek başına yönlendiriyordu. Hele temel gıda maddelerinde fiyatlar artık tamamen TANSAŞ’a göre belirleniyordu. Gültepe’de kurulan fırın sayesinde ekmek piyasasına da hâkimdi. Fırıncılar ekmeğe fazla zam yapmaya yeltendiğinde, TANSAŞ hemen üretimi artırıyor ve İzmirli çok ucuza ekmek satın almaya devam ediyordu.
1990’lı yılların sonuna gelindiğinde TANSAŞ 100’ün üzerindeki mağazasıyla dünyanın en büyük alışveriş merkezi zincirlerinden biri olmuştu. Böyle bir mucizenin Büyükşehir Belediyesi bünyesinde olması ise İzmir’i Türkiye’nin en ucuz kenti haline getirdi. Piyasayı belediyeye ait bir kuruluş belirlediği için, özellikle temel gıda maddeleri açısından İzmir uzun yıllar boyunca hep en ucuz kent oldu.
Temel gıda maddelerinde enflasyon, 2000 yılına kadar İzmir’de hep diğer illere göre daha düşük çıktı. Hele büyükşehirler arasında tartışmasız en ucuz kent İzmir oldu. Fakat belediyeye ait bu kuruluş özelleştirilince işler değişti. Bir kamu kuruluşu olan belediyenin elinde artık temel gıda maddelerinin fiyatlarını dengede tutacak bir olanak kalmadı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre İzmir, son 15 yılda temel gıda maddelerindeki fiyat artışlarında hep ilk 3 sırada yer alıyor. Bazı yıllar ilk sırada yer aldığı bile oldu.
***
Uzun yıllar kamu kurumlarının bu işlere hiç karışmaması görüşü hâkimdi. O yüzden kamu kurumlarının elindeki mağazalar elden çıkarıldı.
TANSAŞ da bunlardan biriydi. Ama “Değişmeyen tek şey değişimdir” ilkesi bir kez daha devreye girdi.
Özellikle son aylarda temel gıda maddelerinde yaşanan fiyat artışları, kamunun elindeki tanzim satış mağazalarının yeniden açılmasını gündeme getirdi.
Gıda fiyatları artışıyla ilgili açıklamalar yapan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, tarladan sofraya koordine edecek bir sistem oluşturulacağını belirtti, belediye tanzim satış mağazalarının yeniden açılacağını söyledi.
***
Belediyelerin işlettiği ve halka ucuz gıda maddesi sunacak tanzim satış mağazaları konusunda ilk ve en başarılı örnek İzmir’de uygulandı.
İzmir’de 44 yıl önce temeli atılan ve 25 yıl boyunca başarıyla yürütülen sistem, ucuz gıda için yeniden Türkiye’nin umudu oldu.
