90’ların sonlarında Aktüel’de çalışırken şunu görüp öğrenmiştim: Bir haberi ya da hikâyeyi bir kadın görseliyle ilişkilendirip verebiliyorsan ver. Eğer gerçekten başka bir yolu yoksa o zaman farklı görseller kullanabilirsin.
Rahmetli Ercan Arıklı bunu neredeyse bir şart olarak koşardı. Bu o kadar önemliydi ki haber toplantılarında genç muhabirler bu huyunu bildiklerinden haber önerirken “kadın (!)” görselli haber önerirlerdi. Haberlerini böyle savunanlar da vardı.
İşe yarar mıydı? Evet, yarardı. Bugün haber sitelerinde işe yarıyor mu? Evet, yarıyor. Sıradan insan bu şekilde algılamayı ve oltaya getirilmeyi seviyor. Basın ve gazeteciler de -dünyanın neresinde olursa olsun- sıradan insanın korkularını, sıradan arzularını, en ilkel dürtülerini hissediyor ve bunu kullanıyor. Bunu yapan sadece gazeteciler/editörler de değil elbette. Dünya bunun üzerine dönüyor. Ama bu başka bir yazı konusu.
Geçen hafta bilim insanları tarihte ilk kez bir kara deliğin fotoğrafını çekti ve paylaştı. Sosyal medyada haber patlaması yaşandı. Ancak bir süre sonra bütün haberlerde tek bir isim görmeye başladık. Bilgisayarın başında sevinçten havalara uçan genç, güzel, başarılı bir kadın. Yüz binlerce, milyonlarca post her gün oluk oluk time line’ımızda aktı. Katie Bouman, “kara delik” başarısının yüzü oldu.
Ben internetin başında “Ben bu olan biteni bir yerlerden hatırlıyorum” diye düşünürken, New York Times’ta okuduğum 11 Nisan tarihli yazı (“How Katie Bouman Accidentally Became the Face of the Black Hole Project?”) aydınlatıcı oldu. “Nasıl oldu da Katie Bouman bir şekilde Kara Delik Projesi’nin yüzü oldu?” diye soruyordu yazı başlıkta.
New York Times, bilim insanı ve projeye katkı sunan ekibin içinde yer alan Bouman’ın iki eli yüzündeki hayret ve mutluluk görselinin sosyal medyada paylaşım rekorları kırmasına şaşırmıyor. O kadar iyi ki paylaşmamak çok zor diye tarif etmiş bu kareyi. Bouman kadın bir kahraman olarak derhal bilim dünyasında bir kahramana dönüşüyor, haklı övgüler alıyor bunlar tamam. Ancak projede çalışan emek veren onlarca yüzlerce insandan hiç söz edilmiyor.
New York Times bir süre sonra Bouman’ın rolünün bilim medyası dışındaki medyada giderek abartıldığını, büyütüldüğünü belirtmiş. Bir sonraki adım ne? Elbette siyasetin ve eğlence dünyasının ünlüleri hemen bu ismi öğreniyor ve defterlerine kaydediyorlar. Derhal bir tebrik yarışı başlıyor. Ne de olsa popüler olanın yanında görünmek lazım.
Projenin başındaki kişi, Harvard Smithsonian Center for Astrophysics’te astronom olan Shep Doeleman projede 200 kadar bilim insanının çalıştığını, bunlardan yüzde 40’ının kadın olduğunu belirtmiş haberde. Kadın bilim insanlarının projenin her aşamasında yer aldığı özellikle belirtilmiş. Bir kadın bilim insanı (Sarah Issaoun, 24), bilim dünyasında kadın rol modelleri olmasının önemine vurgu yapmış ama “tek kişilik anlatı” formülünün de sakıncalarından bahsediyor. “Burada kutlanması gereken ve başarıya ulaştıran unsurlar ekip ruhu, çeşitlilik (diversity) ve iş birliği olmalı” diyor.
Yazıyı bir notla bitireyim. Katie Bouman, 2016’da yaptığı bir TED konuşmasında da belirttiği üzere, kara deliklerin görüntülenmesi için bir algoritma geliştirmiş. Ancak paylaşılan ve basına verilen kara delik fotoğrafı onun geliştirdiği algoritma kullanılarak oluşturulmamış. Kendisi de zaten “Bu bir ekip çalışması; yapmayın, etmeyin” diyor bir süre sonra, ancak tabii artık çok geç. İnsanlar konu ne olursa olsun, olan biteni genç bir kadın üzerinden görmeye bayılıyor. Basın da bunu biliyor. 1990’lar Aktüel dergisi haber toplantısı bir anda güncel oluveriyor.