Tahıl kadar zeki olabilmek!
‘Bitki Zekası’ adlı kitap yaşamımız için ne kadar önemli oldukları tartışmasız olan bitkilerin, zekasına hayran bıraktırıyor.
Başlıktaki niteleme Prof. Dr. Canan Karatay’a ait. Vegan beslenenleri böyle tanımlayarak epey kızdırdı Canan hoca, geçtiğimiz hafta. Veganlar da Karatay’ın açıklamasının bilimsel temelden yoksun olmasından yakındı. Tabii, oldukça tartışmalı bir yaklaşım Karatay’ınki. Ama ‘Tahıl beyinli’ olmak da fena sayılmaz. Hatta ‘Keşke olabilsek’ bile diyebilirim. Özellikle de bitki nörobiyolojisi uzmanı Prof. Stefano Mancuso’nun gazeteci Alessandra Viola’yla kaleme aldığı ‘Bitki Zekası’ kitabını okuduktan sonra...
Çünkü kitap, bitkilerin aslında zeki varlıklar olduğunu net bir şekilde ortaya koyuyor. Hatta o derece zekiler ki, bitkiler tarafından manipüle ediliyor olabiliriz bile! Nasıl yani demeyin. O sessiz, hareketsiz yaratıkların; aslında evreni kendi çıkarları doğrultusunda çekip çeviren kurnaz organizmalar olduğu kesin. Karatay, farkında mı bilmiyorum ama et oburları dolandıran çiçeklerle aynı evreni paylaşıyoruz. ‘Düşmanımın düşmanı dostumdur’ yaklaşımıyla saldırıya uğradığında düşman desteği çağırabilecek kadar gelişmiş bir zekayla karşı karşıyayız. Kökleri vasıtasıyla toprak altında araştırmalar yapan, şeker karşılığı canlılarla pazarlığa girişen, karmaşık sosyal ilişkiler kurabilen yaratıklar bitkiler. Dürüst veya hilekar olanları bile var. Aldığı yardımın karşılığını vermeyenini mi ararsınız, kandırarak işini yürüteni mi.. İşte size şahane bir örnek.
Onlar olmasa birkaç ay dayanabiliriz
Ophrys Apifera. Bir orkide çeşidi. Bu arkadaş, üremesini sağlayabilmek için bir yaban arı türünün dişisini mükemmel bir şekilde taklit etmesiyle tanınıyor. Hem de öyle böyle bir taklit değil. Yaprağını arının yüzeyine dönüştürmekle kalmıyor. Dokusunu, kokusunu bile dişi arıya çeviriyor. Benzerlik öyle mükemmel ki, erkek arı bu baştan çıkarmaya karşı koyamayıp, kendi dişisi yerine gidip çiçekle birleşme yaşıyor. Ve birleşme sırasında da, arının tüm vücuduna polenlerini(sperm) yerleştiriyor işveli orkidemiz. Durumdan habersiz arı, aynı çekim gücüyle bir sonraki orkideye gittiğinde vücudundaki polenlerle üremeye hazır orkideyi döllüyor. Eee ne dersiniz, kim daha zeki?
Bir örnek daha; ‘Arum palaestinum’ bitkisi. O da polenlerini taşımak için meyve sineğini kullanıyor. Sineği kendine çekmek için fermente olan meyve kokusuna bürünüyor. Ve avına düşen sineği gece boyunca tutsak ederek onu bir güzel polenleriyle kaplıyor. Sonra da kilidi açıp, ‘posta güvercini’ni başka bir arum çiçeğinin tuzağına düşmesi için serbest bırakıyor. Garibim sineğe bu hizmeti karşılığı hiçbir karşılık verilmediğini de belirtelim.
Yeni İnsan Yayınevi’nden çıkan kitapta, tahılların yani bitkilerin zekasına dair sayısız örnek var. İnsan kitabı okurken, dünyayı hareket eden canlılar (insan ve hayvan) merkezli algılamanın ne büyük bir yanılgı olduğunu fark ediyor. En önemlisi de; bitkiler olmasa sadece birkaç ay hayatta kalabileceğimiz gerçeği. Ya biz olmasak. Sadece 1 yüzyılda tüm uygarlığımızı yeşile boyayıp kapatacak potansiyele sahipler. O yüzden bilim artık, ‘greenternet’ aracılığıyla bitki zekasının peşinde. Yaklaşan deprem veya çığı tahmin edebilmek için.
