Gökyüzündeki şenliğin rehberi
Başlar yukarı! Tam gökyüzüne bakma zamanı. Zira mavi sema bu dönem, kuşların zorlu göç yolculuğu dolayısıyla çokça şenlikli. Hele ki İstanbul’daysanız, çok daha şanslısınız. Çünkü en önemli kuş göç yollarından biri İstanbul. Özellikle süzülerek göç eden kuşlar, denizler üzerinden geçmemek için Boğaz’ı selamlayarak Avrupa’ya gidiyor. Bu sayede de on binlerce leylek ve yırtıcı kuşa eşlik eden ötücü kuşlar, megakentin semalarında tam bir doğa şöleni sunuyor meraklısına. Hepsinin de apayrı özelliği ve hikâyesi var.
Mesela orman alaca ağaçkakan. Belgrad Ormanları ya da Ağva’ya kadar uzanan sahil bandındaki ağaçlarda ona rastlaya-bilirsiniz. Yiyecek bulmak için ağaçlara karakteristik vuruşlar yapmasıyla trompetçi lakabını kazanmış.
Diken ya da tellere böcek ya da kemirgen saklayan kızıl sırtlı bir kuş görürseniz bilin ki o; tutumlu kızılsırtlı örümcekkuşu. Zor günler için besin depoluyor çünkü.
Eğer şanslı bir gününüzdeyseniz, dünyanın en hızlı kuşu; gökdoğanı kentin kırsalında yere bir füze gibi inerken görmeniz de olası. Tabii gözleriniz biraz keskin olmalı. Zira kendisi 320 km hızla dalış yapıyor avlanırken.
Vapura binip bir ada havası alayım dediniz. Adanın ormanlık alanlarında yerde hareketsiz duran, toprağa benzer kamuflajıyla bezenmiş çobanaldatan çıkabilir karşınıza. Ne efsaneler var onun hakkında. Keçileri sağıp süt emdiği için kör olduğuna mı inanırsınız, kurtla anlaşıp çobanı yaralı bir kuş gibi aldattığına mı? Tercih sizin.
Sesini dinleyin
O zenginliği gün yüzüne çıkaran önemli bir rehber yayınlamdı geçtiğimiz günlerde. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin yayımladığı “İstanbul’un Kuşları” kitabı... Alanında uzman 5 ismin yazarı olduğu kitap, kadim kentte var olan 397 kuş türünü, tüm detaylarıyla anlatıyor. Kuşların anatomik yapılarından karakteristik özelliklerine, ötüş hecelerinden yaşam alanlarına birçok bilgiyi tek bir kaynakta toplayan kitap, karekod uygulamasıyla hakkında bilgi sahibi olduğunuz kuşun ses kayıtlarını dinleme imkânı da veriyor.
Son duraklar
Kitabın sayfalarını karıştırdıkça, yerleşik türlerden rastlantısallara, taklitçi türlerden kafes kaçkınlarına kuşların renkli dünyasına giriş yapıyorsunuz. Her ne kadar betona boğsak da bu güzel kenti, hâlâ kırsalda çok ihtişamlı bir doğal yaşamın sürdüğünü görmek çok sevindirici. Deniz kıyıları ve ormanların kuşlar için âdeta sığınak olduğunu fark etmek, İstanbul’da korumamız gereken alanların nereler olduğunu da bize açıkça gösteriyor. Mesela Riva; nadir rastlanan kuş türlerinin hep son dönem kayıtlarını veren bölge olmuş. Keza baraj havzaları, Kuzey Ormanları ve Şile plajları ile kırsalı da öyle. Kent içinde de Belgrad Ormanları, Validebağ Korusu, Gülhane Parkı, Adalar, Çamlıca sırtları ve Maçka Parkı gibi yeşil alanlar, gökyüzündeki şenliğin ara durakları olmuş.
Bülbülüm gelse dile
Kitap, İstanbul’un kuş kenti olduğu zamanlara da ışık tutuyor. Eski yapılarda kuş evleri hiç eksik olmazmış. Bugünse kuşlar konmasın diye metal dikenler koyuyoruz kente! Beyoğlu’nda bir mahalleye ismini veren “Bülbül” de artık kolayca duyamayacağımız kadar uzağımızda. Oysa bir zamanlar, bülbülün nağmelerini dinlemek için nisan ayında mesire yerine gitme âdeti varmış. Neyse ki şimdilerde de kuş gözlemciliği diye bir faaliyet var.
Bu mevsimde hangi kuşları görebiliriz?
Kara sinekkapan: Havada yakaladıkları böceklerle beslenirler. Ötüşü, ‘tik’ ve ‘vii’, ‘zi-zi-zi-ziri-ziri’ veya sii-sii, sii, siiti-trii şeklindedir. Göçmen bir kuş. Nisan ayının ilk haftasından mayıs ayının ikinci haftasına kadar İstanbul’dan geçit yapar ve kentin her yerinde görülebilir.
Çalı kamışçını: Taklit yeteneği gelişmiş bir türdür. Afrika ve Avrupa türlerinden toplamda 200’den fazla kuşun sesini taklit etmenin yanı sıra bazı mekanik sesleri de taklit ettiği bilinir. Uzun mesafe göçmenidir. İstanbul Boğazı boyunca koru, parklarda ve sulak alanların çevresinde nisan başından haziran ayına kadar görülebilir.
Sarı mukallit: Taklit yeteneğiyle öne çıkan bu tür de bu aylarda İstanbul’dan geçiş yapıyor. Nadir görülse de şehirde sadece Validebağ Korusu gibi ormanlık alanlarda rastlayabiliriz.
Orman çıvgını: İlkbahar göçünde nisan ayının ilk haftasından mayıs ayının üçüncü haftasına kadar İstanbul’da yeşilin olduğu her yerde görülür. Onu yüzü, gıdısı ve göğsünün parlak sarılığından ve “Zip-zip-zip-zip-zipzipzipvirrrr” hecelerini arka arkaya sıralayan ötüşünden tanıyabilirsiniz.
Bülbül: Sık bir çalının içinde saklanırken nağmelerini duyabilirsiniz. Sesi zengin ve notalıdır. Ötüşündeki en belirgin bölüm nefes çekerek çıkardığı ve şiddeti giderek artan “tü-tü-tü-tü” şeklindeki pes ıslığıdır. İstanbul’da yaz göçmenidir. Mart ortasında ilk bireyler İstanbul’a ulaşır. Eylül sonuna kadar nadirleşir.
Benekli bülbül: Daha çok Boğaz çevresinde görülür. Nisanın ikinci haftasından mayıs sonuna kadar görülür. Göç sırasında öter. Kurbağa sesini taklit eder. Ötüşü bülbülden daha gür, nağmelidir.