Ayvalık’ta dostum, zeytinyağı üreticisi İsmet Önder’i aradım. “N’oldu da zeytinyağı fiyatı 20 TL oldu?” diye sordum.
İsmet Önder, “20 TL’ye razı olalım. Çünkü fiyatlar daha da artacak” dedi. Anlattı: “Bizim zeytinyağında üreticimiz için fiyat ölçüsü altındır. 5 kg zeytinyağının 1 çeyrek altına satılması gerekir. Bugün bir çeyrek altın 160 TL dolayında. Halbuki 5 kg zeytinyağı 100 TL’den satılıyor. Demek ki fiyatlar altın ölçüsüyle hâlâ düşük.
Ağaç bol ama yanlış ve aşırı gübreleme nedeniyle yağlık zeytin verimi düşük. Toplama işçiliği yüksek. Buna rağmen zeytin üreticisi geçen yıl ortalama 2 TL’den zeytin sattı. Kazanamadı. Bu fiyatı yetersiz buldu. Mutsuz oldu. 5 kg zeytinden 1 litre yağ çıkar. Sıkılan yağın 10 TL’si zeytin parası. Buna sıkıcının, yağcının, aracının yükünü, vergi yükünü, kirayı, depo parasını ekleyiniz. En düşük maliyet 15 TL’nin üzerine çıkar. Maliyet böyle iken, arz yetersiz. Kişi başı düşük tüketime rağmen iç talep canlı. İhracat canlı var. 20 TL’lik fiyat bu nedenle en düşük fiyat. Daha da yükselmesi beklenir.”
İsmet Önder, 5 kg’lık özel taş sıkma zeytinyağını 100 TL’den satıyor. Ayvalık’ın önde gelen zeytinyağı üreticilerinden Kürşat ve Monteida 5 litrelik soğuk sıkmayı 95 TL’den pazarlıyor. Tariş’in sızmasının litresi 24.90 TL, Komili’nin Ege sızması 21.50 TL.
Ucuzu da var
İstanbul’da ucuzcu marketlerde litresi 14.30 TL’den, 5 litresi 72.99 TL’den satılan zeytinyağları var.
Zeytin ağacı varlığımız son on yılda yüzde 70 dolayında arttı. 165 milyon ağacımız oldu. Bu ağaçların yaklaşık 24 milyonu daha meyve vermiyor. Genç ağaç. Bunların da meyve vermesiyle üretimde büyük artış olacak. 165 milyon ağacın 55 milyonundan yemelik-sofralık zeytin, 105 milyonundan yağlık zeytin alınıyor.
Ağaç başı zeytin verimi 10-18 kilo. Yılda 1.4 milyon ton yemelik-sofralık ve yağlık zeytin üretiliyor. Verimin normal olduğu yıllarda ortalama 190-200 bin ton zeytinyağı üretimimiz var. İçeride 150 bin ton tüketiyoruz. Yıllık ihracat rakamları çok dalgalı. 50 - 70 bin ton dolayında ihracat yapıyoruz. Ortalama olarak kilosunu 3.0-3.5 dolardan satıyoruz. İtalya, İspanya yılda 250 bin ton dolayında zeytinyağı satıyor.
Sofralıkta toplam 480 bin ton üretimin 355 bin tonunu içeride tüketiyoruz. Yeşil ve siyah zeytin olarak az miktarda ihracatımız var. Dünyada kişi başı katı ve sıvı yağ tüketimi ortalaması 26 litre iken, bizde 18 litre. Bir yılda tükettiğimiz 18 kilo yağın ise sadece 2 kilosu zeytinyağı. Yıllardır 2 kilonun üzerine çıkamadık.
Pahalı, tüketen az
Zeytinyağının sağlığa yararı devamlı konuşuluyor ama zeytinyağına talep artmıyor. Alışkanlık önemli. Halkımızın büyük bölümü zeytinyağının tadına alışamadı. Sıvı yağ olarak ayçiçeği yağı, pamuk yağı gibi tohum yağları tüketiliyor.
Bu tercihte fiyatın da etkisi var. Genel şartlar dışında, yaşadığımız dönemin özel şartları da zeytinyağı fiyatında artışa yol açıyor. Dünya zeytinyağı üretimi ortalama 3 milyon ton. İspanya ve İtalya dünya üretiminin yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Son iki sezonda İspanya ve İtalya’da kuraklık ve hastalıklar nedeniyle rekoltede düşüşler yaşandı.
Açık anlatımıyla, 20 TL’lik fiyatın arkasında, maliyet+arz yetersizliği+ihracat talebinin artması var. Özetle, zeytinyağı fiyatlarının gerileme olasılığı az. Artma olasılığı daha yüksek.
