Yılbaşından bu yana ihracat artmıyor. Sermaye hareketi ile döviz girişi yavaşladı. Dolar devamlı değer kazanıyor. Merkez Bankası (TCMB) arada sırada dolara müdahale ediyor.
İyi de, bu tabloda Merkez Bankası’nın döviz rezervi ne durumda?
Döviz rezervi bizler için önemli değil ama dışarıdan Türk ekonomisini değerlendirenler döviz rezervine bakıyorlar. Döviz rezervinin ülkenin yükümlülüklerine göre yeterlilik ölçüsü var. Acaba bizim döviz rezervlerimizin yeterlilik ölçüsü nedir?
Şahin Zuluğ ile Melek Sibel Yapıcı bu konuda güzel bir çalışma yaptılar. Bu çalışmaya dayalı olarak neyin ne olduğunu anlatacağım.
Ne kadar rezerv var?
- Döviz rezervleri net ve brüt olarak 2 farklı pencereden değerlendiriliyor. Net rezervler bankanın kendi malı olan dövizler ve altınlardan oluşuyor.
Bankanın gereğinde kullanabileceği, kendine ait veya değişik şekillerde kasasına girmiş olan toplam dövizler ise brüt rezerv olarak adlandırılıyor.
- TCMB’nin brüt döviz rezervleri 10 Nisan tarihinde 122 milyar dolar idi.
- Brüt rezervin 103 milyar doları döviz ve 19 milyarlık bölümü altın mevcudu.
- TCMB’nin kamu döviz satmaya başladığı aralık ortasında 132 milyar dolar olan brüt rezervleri 10 milyar dolar azaldı.
- TCMB’nin net rezervleri aralık ortasında 39 milyar dolardı. 5.5 milyar dolar azaldı ve 33.5 milyar oldu. Net rezervler 2013 yılında 43 milyar dolar olmuştu. 2014 başında 29 milyar dolara kadar gerilemişti. (Not: Net rezervlerin 33.5 milyar $ ile göreceli olarak daha düşük olması ise TCMB’nin sıkı para politikasını sürdürmesine neden oluyor.)
- TCMB’de bankaların gönüllü veya zorunlu olarak tuttukları döviz ve altın cinsi karşılıklar ile kamunun TCMB’de tuttuğu döviz mevduatı, brüt rezervleri büyütüyor. Bankalar, 30.5 milyar dolar döviz ve 14.4 milyar dolar değerindeki altını TCMB’de tutuyor. Bankaların yabancı para cinsinden mevduatlar için tuttukları döviz cinsi zorunlu karşılıklar 38.1 milyar dolar, altın karşılıkları 0.5 milyar dolar.
- TCMB, son zamanlarda ihracat reeskont kredileri yoluyla rezervlerini güçlendiriyor. 2015’in tamamı için reeskont kaynaklı rezerv desteğinin 15 milyar dolar dolayında olması bekleniyor. 2014 yılında bu yolla rezervlere 13 milyar dolar katkı sağlanmıştı.
‘KASADAKİ PARA’ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Buraya kadar ne kadar rezervimiz olduğunu ve rezervdeki döviz ve altının kaynakları konusunda bilgi verildi.
Şimdi de gelelim TCMB’nin net ve brüt rezervlerinin yeterlilik ölçülerine:
Döviz rezervlerinin dış finansman ihtiyacını karşılaması ile ilgili olarak küresel piyasaların/yatırımcıların/otoritelerin farklı ölçüleri var:
1. IMF’nin 2011’de belirlediği Rezerv Yeterlilik Göstergesi belli bir hesaplama sonucu ortaya çıkıyor. Yükümlülüklerden belli oranlarda bir sepet oluşturuluyor. Bu sepette 1 yıla kadar ödenecek dış borçlar yüzde 30, diğer portföy yükümlülükleri yüzde 10, mal ve hizmet ihracatı yüzde 5 ve geniş para arzı yüzde 5 ile ağırlıklandırılarak toplanıyor. Daha sonra ülkenin brüt döviz rezervi bu toplama bölünüyor. Sonuçta ortaya çıkan oranın yüzde 100 - yüzde 150 arasında olması bekleniyor.
- IMF Rezerv Yeterlilik Göstergesi oranı şubat sonu itibariyle yüzde 115 idi. Nisan ortası itibariyle yüzde 110 dolayına gerilediği tahmin ediliyor.
- Bu oran son 3 yılda yüzde 110’un üzerinde seyrediyor. Açık anlatımla brüt döviz rezervlerimin IMF kıstasına göre yeterlidir.
2. TCMB’ye göre bir Rezerv Yeterlilik Oranı hedefi var: TCMB, altın dahil brüt rezervlerine muhabir bankaların kasasındaki dövizleri (15 milyar dolar) ekliyor. Bunu brüt uluslararası rezerv (toplam 143 milyar dolar) olarak tanımlıyor. Bu rakamı 1 yıla kadar ödenecek dış borçlara bölerek yüzde 87 oranına ulaşıyor. 1 yıla kadar ödenecek borçlardan yurtdışı şube ve iştiraklere olan borçlar düşülünce bu oran yüzde 105’e yükseliyor. TCMB yeterlilik oranı IMF oranı ile paralellik gösteriyor. Son 3 yıldır yüzde 100’ün üzerinde.
3. Rezervlerin İthalatı Karşılama Oranı bir başka gösterge... TCMB brüt rezervleri (altın hariç) şubat ayı itibariyle 6.4 aylık ithalatımızı karşılayacak düzeyde. Bu oran, 2012 başlarında 3.5’e kadar gerilemişti. İthalat azaldıkça gösterge iyileşiyor. Bu oran, 2014 sonu itibariyle Brezilya’da 11.9, Hindistan’da 5.9, G. Afrika’da 4 ve Endonezya’da 5.6 dolayında.
4. Rezervlerin Toplam Dış Borç Stokuna oranı da önemli bir gösterge. Dış borç stokumuz 402 milyar dolar. Brüt rezervlerin toplam dış borç stokuna oranı yüzde 30. Bu oran Brezilya’da yüzde 77 ve Hindistan’da yüzde 67, Endonezya’da yüzde 42 oranında.
5. Rezervlerin 1 Yıla Kadar Finansman İhtiyacını Karşılama Oranı da dikkate alınıyor. Bir yıla kadar ödenecek dış borçlar ile o yılki cari açık beklentisi toplanarak 1 yıl içindeki toplam finansman ihtiyacı bulunuyor ve brüt rezerv bu rakama bölünüyor. Türkiye için 165 milyar $ + 38 milyar $ (2015 cari açık tahmini) = 203 milyar Dolar. Brüt rezervlerin bu ihtiyacı karşılama oranı yüzde 60 dolayında.
Çalkantılara rağmen rezervimiz yeterli
Akbank Ekonomik Araştırmalar bölümü iktisatçıları, değişik göstergelere göre TCMB’nın rezerv yeterliliğini özetle şöyle değerlendiriyorlar:
- IMF’nin rezerv yeterlilik ölçülerine göre TCMB rezerv göstergesi nisan ayı itibariyle yükümlülüklerinin yüzde 110’u oranında. IMF’nin yüzde 100 - yüzde 150 referans aralığının içerisinde. Yeterli.
- TCMB’nin kendi için belirlediği, net döviz yükümlülüklerini dikkate alınarak yapılan hesaba göre, yükümlülükleri yüzde 100 karşılayabilme hedefinin üzerinde. Yükümlülüklerin yüzde 105’i dolayında. Yeterli ölçüde.
- İthalatı karşılama ölçüsü ile, rezervler 6.4 aylık ithalatı karşılayacak büyüklükte. Bu ölçüye göre, TCMB rezerv büyüklüğü Hindistan, G. Afrika ve Endonezya’dan daha iyi durumda.
- Rezervlerin toplam (kamu+özel) dış borç stokuna oranı 30. Bu oran Brezilya, Hindistan ve Endonezya’dan daha düşük; G. Afrika ile yakın büyüklükte.
- TCMB’nin rezervlerinin 1 yıla kadar toplam finansman ihtiyacını karşılama oranı (Fitch son Türkiye raporunda bu oran üzerinde durulmaktadır) yüzde 60 dolayında.
Özetle görülüyor ki, ekonomideki tüm çalkantılara rağmen TCMB’nin döviz rezervleri, değişik ölçütlere göre yeterli büyüklüktedir.
