Bir vakıf olarak 1520 yılında inşa edilen Sandal Bedesteni Osmanlı’nın en büyük bedestenidir. İlk bedesteni olarak kabul edilir.II. Mehmed’in (Fatih) camiye çevirdiği Ayasofya’ya gelir sağlaması için vakıf olarak yan yana inşa ettirdiği iki bedestenin etrafına yeni yapılar eklendi. Böylece bugünkü Kapalıçarşı oluştu.
İlk bedesten olan İç Bedesten’in Bizans’tan kalma olduğunu söyleyen tarihçiler, Sandal Bedesteni’ne daha fazla önem verirler.
Geçtiğimiz günlerde Vakıflar İdaresi, Sandal Bedesteni’ni, bütünüyle, 20 yıllığına bir gruba kiraya verdi. Kiralayan grup, bedesteni onaracak. İçine dükkânlar yapacak. Dükkânları en fazla kira ödeyecek markalara (büyük olasılıkla yabancı markalara) kiralayacak. Sandal Bedesteni de bir AVM olacak.
Bu hafta sonu sayın okuyucularıma Sandal Bedesteni’nin önemini hatırlatmak istiyorum.
20 kubbesi var
Nuruosmaniye, Mercan ve Beyazıt arasında yer alan Kapalıçarşı 64 cadde ve sokağı, iki bedesteni, 16 hanı, 22 kapısı ve yaklaşık 3600 dükkânıyla dünyanın en eski ve en büyük alışveriş merkezi. 45 bin metrekare kapalı alana sahip.
Çarşının ikinci çekirdek binası olan Sandal Bedesteni 1870 metrekare üzerine kurulmuş. 12 fil ayağının ve 4 duvarın taşıdığı 20 kubbesi var. Bu tip Osmanlı yapıtlarının içinde kubbe sayısı en fazla olan yapıt. Kubbeler 12.70 metre yükseklikte inşa edilmiş. Eskiden bedestene 4 kapıdan girilirken şimdilerde kapı sayısı 2’ye inmiş durumda. İnşa edildiği yıllarda bedestende bir yolu pamuk, bir yolu ipekten dokunan ve “Sandal” adı verilen kumaş satıldığı için “Sandal Bedesteni“ ismi verilmiş.
Tarihi önemsemiyoruz
Bedestenin bir özelliği de Osmanlı’nın ilk mezat salonu olarak kullanılmasıdır. Kıymetli mallar, zamanın şehir otoritelerinin gözetiminde bu bedestende açık artırma yoluyla satılır olmuş. Bedesten daha sonra, II. Mahmud döneminde (1808-1839) depoya dönüştürülmüş. 1914 yılında zamanın Şehremini (Belediye Başkanı) Operatör Cemil Paşa (Topuzlu) depoyu boşalttırmış. Paris’in ünlü Müzayede Salonu Drouot’yu örnek alarak bedesteni mezat salonu haline getirtmiş.
Belediyenin hazırladığı mezat talimatnamesine uygun olarak ve de belediyenin mezat müdürlüğünün yönetim ve denetiminde yapılan mezatlar 1991 yılına kadar devam etti.
Raffi Portakal’ın babası Aret Portakal ile bu müzayedelerden birkaçını izledim. Mezada katılacaklar ve izleyiciler tribün benzeri tahta sıralara oturuyordu. Müzayedeye çıkarılacak her parçanın üzerinde, Belediye uzmanlarınca belirlenen özelliği ile esnaf malı mı, yoksa şahıs malı mı olduğu yazılı etiketler oluyordu. Satılacak eşya ne olursa olsun, isteyen eşyasını Sandal Bedesteni’ne getirerek belediyenin denetim ve gözetiminde satışa sunabiliyor, parasını alabiliyordu.
Biz Osmanlı’yı sever gibi yapıyoruz ama Osmanlı’ya da, tarihe de, vakıf eserlere de önem vermiyoruz.
Sandal Bedesteni’nden başlanarak Kapalıçarşı bölüm bölüm toptan kiralanmaya başlandı. Yol açıldı. Bölüm bölüm AVM olacak. Yeni AVM’lerden farkı kalmayacak.