Küresel piyasalarda ticarette, sınırlar kalktı. Ama her ülkede ekonomik şartlar farklı. Bir ülkede yaşayanlardan, bir başkası ile iş yapacak olanlara yardımcı olmak için uluslararası kuruluşlarca bilgiler derleniyor, bunlar toplulaştırılarak yayınlanıyor.
Bir ülke ile ticaret yapacak olanlar, bir ülkede yatırım yapacak olanlar, bir ülkeye para gönderecek olanlar, bu göstergelere bakarak hareket ediyorlar.
The Heritage Foundation’ın Wall Street Journal ile işbirliği yaparak düzenli olarak yayınladığı “Ekonomik Özgürlük Endeksi” (Index of Economic Freedom) bu tür göstergelerden biri.
2015 yılı Ekonomik Özgürlük endeksinde yer alan 178 ülke arasında Türkiye, iş yapılabilir ülkeler sıralamasında 32’nci sırada yer aldı.
Ekonomiyi yönlendiren gelişmeler her ülkede 100 notu üzerinden değerlendiriliyor. Sonra 10 farklı gösterge ortalamasına bakılarak ülke notu veriliyor. Türkiye’nin ülke notu 60.4 olarak belirlendi.
Ülkelerin gruplanmasında ilk grupda 80-100 not alan özgür ülkeler yer alıyor. Onları, genelde özgür grubundaki 30 ülke takip ediyor. Bunların notları 79.9 - 70.0 arasında. Türkiye 55 ülkenin bulundu üçüncü grupta. Bu gruptaki ülkeler orta düzeyde özgürlüğe sahip ülkeler.
Ekonomik özgürlük endeksi, ülkede iş yapacak yerli veya yabancının emeğini, sermayesini istediği gibi değerlendirip değerlendiremiyeceğini, hukukun, bireylerin ve şirketlerin haklarını koruyup koruyamayacağını göstermektedir. Ülkede mülkiyete saygı olup olmadığını, iş yapmak için rüşvet verilip verilmediğini göstermektedir.
Raporda, 10 farklı alanda durum değerlendirmesi yapılıyor. Not veriliyor. Türkiye’de mülkiyete saygı notu 45.0, rüşvet alışkanlığı notu 50.0 olarak belirlenmiş.
Raporda sadece not sıralaması yok. Her ülke için ayrılan bölümde not verilen 10 farklı alanda ülkedeki durum değerlemesi yapılıyor. Bu durum değerlemesinde de güncel durum sergileniyor.
Ekonomik özgürlük notunu düşüren rüşvet, güç sahiplerinin yakınlarına ve çevrelerine sağlanan maddi ayrıcalıklar, yargının güç sahiplerinin yönetimine girmesi, rant dağıtımı konusununda bilgi veriliyor
Türkiye’nin ekonomik özgürlük karnesi
Hukuk notu
- Mülkiyete saygı 45.0
- Rüşvet alışkanlığı 50.0
Piyasa notu
- İstihdam özgürlüğü 61.0
- Çalışma özgürlüğü 50.2
- Parasal özgürlük 72.4
Ticaret notu
- Ticaret özgürlüğü 84.6
- Yatırım özgürlüğü 75.0
- Finansal özgürlük 60.0
Kamu düzeni notu
- Kamu harcamaları 57.6
- Mali özgürlük 76.1
Kaynak: 2015 Index of Economic Freedom - The Heritage Foundation
(Notlar 100 puan üzerinden)
Politika, sosyal yaşam ve basın özgürlüğü
Eskiden, ülkeleri işgal eden güçler, ülkelerde özgürlükleri kısıtlarlardı. Ülkeler işgalci güçlere karşı “Özgürlük - bağımsızlık - hürriyet savaşı” verdi. Şimdilerde ülkelerde özgürlükleri iktidarlar kısıtlıyor. Demokrasi ve seçim, ülkelerde özgürlüğün yolunu açamıyor.
Freedomhouse tarafından 41’incisi yayınlanan dünya ülkeleri özgürlük endeksinde (Freedom in the World - The Democratic Leadership Gap) seçim yapıldığı için demokratik ülke diye tanımlanan ülkelerde, hürriyetlerin nasıl kısıtlandığı sergileniyor.
2014 endeksine göre 195 ülkenin 85’i özgür, 55’i yarı özgür, 51’i özgür olmayan ülke tanımına giriyor. Her ülkede değişik göstergelere bakılarak politik ve kişisel özgürlüklere 1’den 7’ye puan veriliyor. 1 - 2 puan özgürlük, 3 - 5 puan yarı özgürlük, 5 - 7 puan özgür olmayan ülke puanı.
Türkiye’nin politika özgürlüğü notu 3, sosyal yaşam-kişisel özgürlük notu 4. Türkiye yarı özgür 55 ülkenin ortalarında yer alıyor.
2014 dünya basın özgürlüğü endeksinde (2014 World Press Freedom Index) Türkiye 180 ülke arasında 45.87 kötü puan ile 154’üncü sırada. (En iyi puan 6.40 - En kötüsü 84.83)
Bu tür raporlar, göstergeler bizi dışarıdan izlemek isteyenlerden çok bizler için önemli. Bizim önemsemediğimiz, hatta olağan görmeye başladığımız yanlışların, ülkeye ne büyük zararlar getirdiğini ancak böyle anlayabiliriz.
“Biz iyiyiz, biz iyiyiz” diyerek çok yanlışları görmezden gele gele olduğumuz çizginin gerisine düşmeye başlıyoruz. Yanlışlarımızı görelim de bizim önümüzde koşanlarla aradaki mesafeyi kapatalım.
(Atatürk, “Muallimler, Cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür, nesiller ister” demişti. Bugünkü kuşağın tamamı Atatürk “muallimleri”nin yetiştirdiği “nesiller”. Demek ki özgürlük konusunda bugün yakındığımız tabloda muallimlerimizin büyük sorumluğu var.)
