CHP’nin seçim vaatleri-nin esasını teşkil eden, emekliye, asgari ücretliye ve farklı kesimlere yapılması öngörülen kaynak transferleri, talebi canlandırarak, üretim artışını başlatabilir.
Talep olacak, insanlar para harcayacak ki, mal ve hizmet satılsın. Mal ve hizmet satılsın ki, üretim artsın. Yatırım yapılsın. İnsanlar iş bulabilsin. Ekonomi büyüsün.
Açık anlatımıyla, tüketim-üretim ilişkisi bir “emme-basma tulumba”nın çalışmasına benzer. Tulumbada bozukluk varsa, tulumba çalışmazsa su (üretim) toprağın altında kalır. Toprağın üzerindeki insanlar susuzluktan kıvranır.
İşte bu durumda yapılacak ilk iş, şu veya bu nedenle çalışamaz hale gelen emme basma tulumbayı çalıştırmaktır.
‘Pump priming’
Daha önceleri de yazdım. Tulumbayı çalıştırmaya dönük bu tür yaklaşım “pump priming” diye adlandırılır.
Devlet Planlama Teşkilatı kurulduğu yıllarda (bizler uzman olarak DPT’de çalışırken) yabancı uzmanlar bize “pump priming”i anlattı. Pump priming, talep azalması sonucu yavaşlayan ekonomiyi canlandırmayı, harekete geçirmeyi sağlayacak politikaya verilen isimdir.
Eski günlerde kuyulardan su çekmek için “el tulumbaları” kullanılırdı. El tulumbası denilen şey, kalın, dökme demirden yapılmış geniş bir silindir içinde yukarıya aşağıya inip çıkan bir pistondur. Kolunu indirip kaldırdıkça silindir içindeki piston da yukarı ve aşağıya hareket eder. Yukarıya çıkarken havayla birlikte kuyudan suyu emer. Aşağıya inerken de suyu öndeki oluktan kovaya boşaltır.
Pistonun, silindir içinde yukarı aşağı hareket ederken hava kaçırmaması için kösele deriden geniş bir conta kullanılır. Güneş altında kalan el tulumbalarının dökme demir gövdesi kızar, deri contası kurur. Tulumbanın kolu ne kadar indirilip kaldırılsa piston hava kaçırdığından kuyudan su çekmez.
CHP vaatleri işe yarar
Tulumba su çekmez duruma gelmişse, bir yerlerden bir kova ödünç su bulunur. O su tulumbanın tepesinden içeriye, pistonun inip çıktığı silindirin içine boca edilir. Bu arada tulumbanın kolu indirilip kaldırılır. Üzerine su boca edilen piston inip çıkarken kuruyan deri yumuşar. Üzerindeki suyun da etkisiyle piston hava kaçırmadan kuyudan suyu emmeye başlar. Tulumbayı çalıştırmak için üzerine boca edilen o bir kova su, “can suyu”dur. O su olmadan kuruyan piston su çekmez. Tulumba işe yaramaz.
Pump priming, para musluğunu sonuna dek açmak, devamlı para basmak, bütçe açığını devamlı hale getirmek, önüne gelene para dağıtmak değildir.Pump priming, su çekmeyen tulumbayı çalıştırmak için bir kova suyu gözden çıkarmak demektir. Tulumba çalışır, kuyudan su çekmeye başlarsa, akan sudan o bir kovayı tekrar doldurmak imkânı her zaman vardır.
CHP’nin seçim vaatleri nedeniyle gündeme gelen “Evet ama... Kaynak nerede?” tartışması tam da ekonominin uzun süre yavaşladığı döneme rastladı. Seçim vaatleri için bulunacak “olağandışı kaynaklar”, kısa dönemde talebi canlandırırsa, harcamalar üretim artışını başlatacak “can suyu“ olabilir. Birkaç yıl için bütçe açığını büyüterek TL borçlanmaya gitmek, belli büyüklüğün üzerindeki rantları vergileyerek ve de lüks tüketimdeki KDV ve ÖTV oranlarını artırarak ek kaynak yaratmak (kuruyan tulumbayı harekete geçirmek için bir kova can suyu bulmak) mümkün.
