Rakamlarla felaket
Öyle görünüyor ki 14 Mayıs’ta seçim sandıklarına gideceğiz.
Yönetimin önündeki “deprem sorununun” altını çiziyorum.
Pwc “Executive Roundtable” raporundan satırlar sunayım.
………………
Deprem yaşanan 11 il ve çevresinin nüfusu 14 milyon.
Türkiye nüfusunun yüzde 16’sı.
Bu bölge, Türkiye milli gelirinin yüzde 9’unu üretmekte.
Yani…
Yaklaşık 10’da 1’ini.
En büyük pay yüzde 1.9’la Gaziantep.
İkinci yüzde 1.8’le Adana.
Üçüncü ise yüzde 1.3 ile Hatay.
……………..
Bölgenin ihracat rakamları önemli.
Türkiye ihracatının yüzde 13’ü.
Birinci gene yüzde 4.3’le Gaziantep, ikinci yüzde 1.5’le Hatay, üçüncü ise yüzde 1.3’le Adana.
………………
Türkiye çalışan nüfusunun yüzde 11’i bu bölgede.
Sıra yine değişmiyor: Gaziantep, Hatay, Adana.
………………
Türkiye’deki işletme sayısının yüzde 10’u da bu bölgede.
Birinci yüzde 2.2 ile Adana, ikinci 1.8’le Gaziantep, üçüncü 1.3’le Hatay.
………………
Afetin etkilediği 11 ilin toplam ticaret hacmi 22 milyar dolar.
Birinci Gaziantep, ikinci Adana, üçüncü Hatay.
En büyük sektör payı tekstil.
İkinci gıda ürünleri ve içecek.
……………….
Bu 11 ilin ihracat içindeki payı; yüzde 8.6.
Tarım ihracatı birinci sırada; yüzde 17.
DEPREMİN ETKİSİ
Araştırmaya göre, depremin öngörülen ekonomik etkisi toplam maliyet olarak 50 milyar dolar. (Bu rakam 1999 depremi için 41 milyar dolardı.)
Milli gelir içindeki payı yüzde 6.
………………..
2003 reel ekonomik büyüme üzerindeki etkisi ise yüzde 0.5.
Bütçe açığında yüzde 2 artış yapması bekleniyor.
Enflasyon oranında da yüzde 3-5 puan yükseliş etkisi yapabilir.
………………..
Hibeler ve uluslararası kuruluşlardan gelen finansal destekler de dikkate alınarak gene de cari açık/milli gelir oranında yüzde 1 puan yükseliş öngörülüyor.
Ayrıca…
Göç sonrası bölge ekonomilerinin yaşayacağı iş gücü kaybı riski de büyük.
Şimdiden bölgedeki bazı fabrikalar işçi sıkıntısı yaşamakta.
MALİ ÖNLEMLER
Bu büyük felaketten sonra toparlanmak için vergi ve diğer mali önlemler devreye girer mi?
Henüz bu konuda bilgi yok.
Ancak…
1999 büyük depreminde neler yapılmış, bunlara bakmakta fayda var.
TEK SEFERLİK: 3.3 milyar dolar
Ek Gelir ve Kurumlar Vergisi (Bir önceki yıl olan 1998 kazancı üzerinden ilave yüzde 5 vergi)
Ek Emlak Vergisi ve Motorlu Taşıtlar Vergisi (1999 yılında ödenen tutar kadar ilave)
Ek Faiz Stopajı (Devlet tahvilleri faiz gelirlerine ilave stopaj)
SÜREKLİ: 38.4 milyar dolar tahsilat
Özel İletişim Vergisi (Mobil haberleşme hizmetleri için özel vergi… 1999’dan beri uygulanıyor. Yüzde 10.)
Özel işlem Vergisi (Bazı işlem ve kâğıtlar üzerinden ödenen “eğitime katkı payı kadar ilave vergi” sürekli olarak konulmuştu ancak bir süre sonra kaldırıldı.)
Vergi Borçları Yapılandırması
“Kapsamlı Vergi Affı” da denebilecek bu uygulama şimdi de konuşulmakta. 2003’te 3 milyar dolar, 2011’de 15 milyar dolar, 2016’da 11 milyar dolar, 2018’de 5 milyar dolar, 2021’de 8 milyar dolar.
Kesinleşmiş Borçlar (Anapara ödenir, ceza silinir, faiz büyük ölçüde silinir.)
İhtilaflı Borçlar (Anaparanın yüzde 50’si ödenir, ceza silinir, faiz büyük ölçüde silinir.)
……………………
İlave vergiler vergi incelemesi dışında kalır.
Stok ve demirbaş kayıtları düzeltilir.
……………………
Türkiye’de sanayi üretiminin yoğun olduğu iller ne yazık ki deprem riskiyle karşı karşıya.
Ve oranlar da sorunu daha ciddi hale getiriyor.
Sanayinin özellikle yoğun olduğu Marmara Bölgesi’nden az riskli bölgelere ya da risksiz bölgelere kaydırılması gerekir.
Şöyle ki…
Sanayinin yüzde 67’si, yani neredeyse yani 3’te ikisi yüksek riskli bölgelerde yoğunlaşmış.
Yüzde 22’si orta riskli bölgelerde.
Sadece yüzde 11’i düşük riskli bölgelerde.
Bu rakamların kademeli olarak bir program içinde değişmesi gerekir.
2011 depremini simgeleyen Japon bayrağı.
JAPONYA ÖRNEĞİ
Dünyanın deprem riski en büyük ülkelerinden biri olan Japonya’dan da “2011 depremi sonrası” mali ve sosyal politika uygulamaları için birkaç satır.
…………………
Afetten itibaren 1 yıl içinde 125 ülke 43 uluslararası kuruluştan mali yardım alınmış.
………………..
Yeniden Yapılandırma ve Vergisel Düzenlemeler
Gelir Vergisi 25 yıl, Kurumlar Vergisi 3 yıl, İkamet Vergisi 10 yıl için yeniden düzenlenmiş.
Gelir Vergisi’nde yüzde 2.1 artırım yapılarak 92 milyar dolar sağlanmış.
Kurumlar Vergisi’nde yüzde 10 artış yapılmış, 30 milyar dolar kazanılmış.
İkamet Vergisi’nden 10 milyar dolar elde edilmiş.
Binaların ve altyapının yeniden yapılması için 45 milyar dolar fon tahsis edilmiş.
Yerel yönetimlere vergi indirimi yapılarak 37 milyar dolar imkân sağlanmış.
Yerel yönetimlere yeniden yapılandırma bütçesi 23 milyar dolar olmuş.
Kamu finansmanı bütçesi ise 18 milyar dolar.
……………
Unutmayalım ki Türkiye’deki 11 ili etkileyen depremin yanında Japonya’daki 2011 depremi çok daha küçük bir alanı kapsıyordu.
…………
Sonuç…
Bir yandan “küçük kıyamet” yaşadığımız son depremin yaralarını sarmak, öte yandan “eli kulağında” denilen olası (Marmara-İstanbul) depremi için hazırlanmak, seçim sonrası yönetimin birincil sorumluluğu ve görevi.