Batamayacak Kadar Büyük: Boeing
Daha önce hiç uçak bileti alırken uçağın markasını seçmeyi düşünmüş müydünüz? Normalde aklımıza bile gelmeyecek bu seçenek Boeing’in ardı arkası kesilmeyen skandalları sonucu bazı havayolu şirketleri tarafından müşterilere sunulmaya başlanmıştı. Açıkçası ben de artık uçakla seyahat etmem gerektiğinde Boeing yerine Airbus denk gelirse içimden küçük bir “oh” çekiyorum. Son olarak Boeing Starliner uzay aracı ile Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) gönderilen astronotlar, mekik bozulduğu için uzayda mahsur kalmış durumdalar. Starliner ekibinden Butch Wilmore ve Suni Williams’ın bir hafta olarak planlanan gezisi bir yıl kadar uzayabilir! Amerikan mühendisliği ve sanayisinin gözbebeği Boeing nasıl oldu da el attığı her işi başarsızlıkla sonuçlandırıyor? Sonda söyleyeceğimi başta dile getireyim: çünkü Boeing “too big to fail” (batamayacak kadar büyük) bir şirket.
Boeing’in sorunlar silsilesi:
2018 ve 2019’da yeni 737 MAX uçaklarının yazılımı (MCAS sistemi) hatalı bir şekilde uçakların burun üstüne çakılmasına sebep oldu. Lion Air ve Etiyopya Havayollarına ait bu iki uçağın düşmesi yüzlerce can kaybına sebep oldu. Dünya çapında tüm 737 MAX uçaklarının seferleri durduruldu.
ABD Federal Havacılık İdaresi (Federal Aviation Administration, FAA) ancak 20 ay sonra yazılım hatalarının düzeltiğine ikna oldu ve uçaklara tekrar uçuş izni verildi.
2019-2021 yılları arasında 777X modelinin teslimatı, sertifikasyon sorunları ve teknik aksaklıklar nedeniyle birkaç kez ertelendi.787 Dreamliner uçaklarında mikroskopik çatlaklar tespit edildi.
Milyarlarca dolar zarar eden şirketin gidişatı içinde bulunduğumuz senede de iyi gitmedi. Ocak ayında Alaska Havayolları’na ait 737 Max 9 uçağı havadayken kapısı koptu. Şans eseri kapıya yakın koltuklar boştu. Facianın eşiğinden dönüldü.
Boeing çalışanları şirketin üstün kalite standartlarına uymadığını basına sızdırmaya başladılar. Finansal kaygılar sebebiyle üretimde yeterli denetimlerin yapılmadığını ifade ettiler. Mart ayında eski bir Boeing çalışanı ölü bulundu. İntihar olduğu açıklansa da kafalarda soru işaretleri kaldı zira ölü bulunan eski çalışan John Barnett, 2017’de Boeing’in uçuş güvenliğini dikkate almadığını iddia ettiği için mahkemeye verilmişti
Türkiye’de de Boeing uçaklarında sıkıntılar yaşandı. FedEx 767 kargo uçağı ön iniş takımlarında arıza olduğundan ötürü İstanbul Havalimanı’na acil iniş yapmak zorunda kaldı. Corendon Havayolları’na ait 737-800 uçağının iniş sırasında lastiği patladı.
Başarısızlık ödüllendirildi
Tüm bu olaylara rağmen Boeing’in geçtiğimiz hafta görevini bırakan eski CEO’su Dave Calhoun yüzde 45 zam ile 2023 yılı için 33 milyon dolar maaş aldı. Şirketin hissesi neredeyse yarı değerine düşerken başındaki isim servetine servet katmış oldu. Çünkü dünyada sivil uçak üretiminde tam anlamıyla bir “duopoly” mevcut. Avrupalı Airbus ile Amerikalı Boeing’e muhtaç durumdayız. Şu an için bu iki dev şirkete rakip olabilecek ölçekte üretim yapan bir alternatif üretici yok. Her ne kadar FAA uçuş güvenliği için son derece katı denetimler yaptığını açıklasa da günün sonunda bir şekilde Boeing uçakları uçmak zorundalar.
Nihayet Boeing’in yönetiminde önemli değişiklikler yapıldı ve Calhoun’un yerine yeni CEO olarak Kelly Ortberg getirildi. Ortberg’in makine mühendisi oluşu olumlu karşılandı. Ayrıca Ortberg, Arlington Virginia’daki yönetim merkezinde değil, fabrikaların yer aldığı Washington eyaletindeki bir ofiste çalışacağını söyleyerek güven tazelemeye uğraşıyor. İşi ele aldım imajı veriyor. Şirketin finansal getirilere fazla odaklandığı yönündeki eleştirilere de böylece daha ilk günden cevap vermiş oluyor.
Sonuç olarak her şeye rağmen istatistiksel olarak hava yolculuğu halen dünyada açık ara en güvenli ulaşım alternatifi. Bu yazıyı yazarken dünyada onlarca Boeing uçağı havalandı ve her gün on binlerce Boeing uçuşu bir hadise yaşanmadan kalkıp iniyor. Şu an için uçak bileti alırken endişe etmeye gerek yok ancak “batamayacak kadar büyük” şirketlerin hesap verilebilirliğinin sağlanması da demokrasi kültürü için elzem niteliğindedir.
