Yeni yılın sözcüğü: Misinformation*

Dictioanary.com, 2018 yıl için değişik konulardaki uzmanlarca belirlediği yılın sözcüğü olarak seçtiği Yanlış Bilgi ( misinformation) ,post-truth gibi bütün ülkelerde büyük ölçekte ses getiriyor. Herhangi bir art niyet olmadan, bilmeden, farkında olmadan yayılan ya da yayılmasına olanak sağlamayı açıklayan bir sözcük. Yanlış Bilgilendirme 1500 yılların sonundan bu yana yaygın. Son yıllarda ise çok hızlı biçimde yaygınlaşması sosyal medya nedeniyle gerçekleşmekte.

Farkı ne?

Kasıtlı değil, bilinçsizce, yanlış olan bir şeyin doğru bilgi sanılarak yayılması. Dilimizde “dezenformasyon” olarak da kullanılan ve kasıtlı olarak, bilinçli biçimde aldatmak, yanlışa yönlendirmek niyet ve amacıyla yanlış bilgi ve haber verme ise bu özellikleri ile farklılıklar gösterir. Yanlış Bilgilendirme, genellikle kasten yanlış bilgi verme olarak bilinen “dezenformasyon” ile karıştırılır. Kasıtlı ve yanlış bilgi verme olan dezenformasyon ön yargılı olarak yanlış yönlendirmeye, aldatmaya yönelik bilgi, bilgilerin ya da söylemlerin yayılmasıdır. Bir tür kara propaganda olarak da düşYalan Haber (false news) ise, benzerlikleri ile daha çok medyada kullanılan bir kavramdır. Örneğin, Washington Post yalan ve yanıltıcı bilgiler verdiği için başkan Trump tarafından sürekli aforoz ediliyor.

Öte yandan, 2016’dan bu yana çok sık incelene ve kullanılan Gerçek Sonrası (post-truth ) ise, “kamuoyu algısını biçimlendirmede duygulara yönelmelerin ve kişisel inançların nesnel gerçeklerden daha etkili olduğunu vurgulayan durumlar” olarak özellikle siyasette kullanılan bir kavramdır.

Önemi nereden gelir?

Özellikle sosyal medyanın yaygınlaştığı günümüzde Yanlış Bilgilendirme bir biçime, platforma, mesaja ya da yaratıcıyla bağlı olmadan gelişen ve sınır tanımayan bir yapıya bürünüyor. Yalan haber anlamına gelmesi ve ona doğru dönüşmesi kolayca gerçekleşebiliyor günümüzde. İlginç olan yönü ise, yanlış bilgi olarak başlayan süreç kasıtlı bilgi olarak dönüşebilmekte. Kimlerin neyi maksatla söylediklerine bağlı olarak bu süreç çalışır.

Sosyal medya davranışları arasında sunulanı gerçek olarak kabul etmek sonra doğruluğunu incelemek alışkanlığı olduğundan, yanlış bilgi bu süreç içinde yayılma olanağı bulabilmektedir. Facebook kimliklerin satılması ile karşılaştığı kriz bu konuda örnek olarak verilebilir. Zuckerberg’in Holocaoust inkarı da örnek olarak gösterilebilir. Twitter, sert önlemler alarak milyonlarca gerçek kişilerden oluşmayan hesaplardan yayılan yanlış bilgi yaymayı önlemeye çalışıyor.

İnternet ortamının Yanlış Bilginin hızla yayılmasında etkili olduğu bilindiği için “trol fabrikası” olarak çalışan kuruluşların, kişilerin yanlış, yalan bilgiler yaratıp yaydıkları da çok açık. Devletler ve siyasetçiler arasında karşılıklı olarak kullanılıp artarak sürüyor. Örneğin, Rusya’nın, 2016 seçimlerinde ABD adayları hakkında yanlış bilgi vermesi ve 13 Rus diplomatının ülke dışına gönderilmesi hala tartışılan bir konudur. Brezilya, son seçimlerde çok kullanıldığı için söyleniyor ve eleştiriliyor. Sosyal medya bu konuda çok açık ve güvenilir haberler ve bilgi için iyi, yeterli ortam değil maalesef.

Neler yapılabilir?

Sinsice ve viral olarak yapılabildiğinden , bu nedenle de ayırt edilip önlenebilmesi zor ve uzmanlık işi bu tür bilgilerin. Yalan haber yazılarına kolayca ve teyit etmeden inanmak yerine, gerçeğin ve doğrunun belirlenmesine çalışmak, trolleri belirlemek, sunulanın perde arkasını görmeye, anlamaya çalışılmak, kendimize bu konuda inanmak gerekiyor.

Yalan Bilgilendirme; sonuçta insanlara, topluma ve demokrasilere zarar verebilmektedir tam olarak arzulanmasa bile. Yanlış Bilginin yayılamamasını sağlamak, sosyal ve geleneksel medyanın doğru ve yararlı amaçlarda kullanılmasını sağlamak ve bunları sağlayanların desteklenmesi gerekiyor. Bu nedenle de bu yılın sözcüğü anlamlı olmuştur.

*Yanlış bilgi