HİKMET SAMİ TÜRK –
3.Türkiye’nin garantörlüğü için örnek
a) Kıbrıs İçin İmzalanan Garanti Antlaşması
Eğer böyle bir Garanti Antlaşması imzalanırsa bunun Türkiye bakımından özel bir anlamı olacaktır. Çünkü bağımsız bir Kıbrıs Cumhuriyeti kurulması için 11 Şubat 1959’da Zürih’te Türkiye ve Yunanistan Başbakanları Menderes ve Karamanlis, 19 Şubat 1959’da Londra’da onların yanında Kıbrıs’taki iki toplumun temsilcileri Dr. Küçük ve Başpiskopos Makarios tarafından imzalanan antlaşmalardan sonra 16 Ağustos 1960’da Lefkoşa’da imzalanan antlaşmalar arasında Garanti Antlaşması da vardı. Bir yanda Kıbrıs Cumhuriyeti, diğer yanda Yunanistan, Türkiye, Büyük Britanya Birleşik Krallığı olmak üzere imzalanan Garanti Antlaşması uyarınca “Kıbrıs Cumhuriyeti, bağımsızlığının, toprak bütünlüğünün ve güvenliğinin idamesini ve Anayasasına riayet edilmesini sağlamayı taahhüt eder.” (m. 1/I).
Aynı biçimde “Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık, … Kıbrıs Cumhuri-yetinin bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve güvenliğini ve Anayasasının temel maddeleri ile ihdas edilen durumu tanırlar ve garanti ederler.” (m. 2).
“Bu Antlaşmanın hükümleri ihlâl edildiği zaman, Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık, bu hükümlere riayeti sağlamak için gereken teşebbüsler ve tedbirler hakkında birbirleri ile istişare etmeyi taahhüt ederler.
Müştereken ve anlaşarak hareket mümkün olmadığı takdirde, garanti veren üç devletten her biri, bu Antlaşma ile ihdas edilen durumu tekrar tesis etmek münhasır maksadı ile harekete geçmek hakkını muhafaza eder.” (m. 4).
b) Uygulama
Fakat “Kanlı Noel” olarak adlandırılan 21 Aralık 1963 gecesi “enosis” (Yunanistan’la birleşme) amacıyla terör örgütü EOKA tarafından Türklere karşı işlenen cinayetlerle başlatılan saldırılar üzerine üç garantör devlet adına yayımlanan ve her iki toplumu ateş kesmeye ve Kıbrıs Hükümetini bunu sağlamaya çağıran ortak bildirisine rağmen Rum saldırıları durmayınca Başbakan İnönü’nün başkanlığında yeni kurulan CHP-Bağımsızlar Hükümeti tek yanlı müdahale kararı aldı. 25 Aralık’ta Türk jetleri yoğun çarpışmalara sahne olan Lefkoşa üzerinde uyarı uçuşu yaparken, İttifak Antlaşması gereğince Kıbrıs’ta bulunan Türk alayı da Ada Türklerini koruyucu savunma mevzilerine geçti. Bunun üzerine diğer iki garantör devletin katılımıyla İngiliz Generali Young’ın komutasında Ada’da duruma müdahale etmeye hazır bir “barış gücü” kuruldu. Garantör devletlerin Cumhurbaşkanı Makarios tarafından da kabul edilen bu ortak girişiminin sonucunda ateşkes sağlandı.
Kıbrıs’ta benzeri olaylar, bunalımlar ve çözüm arayışlarıyla geçen 11 yıldan sonra 15 Temmuz 1974 günü Ada’daki Yunan subaylarının yönetimindeki Ulusal Muhafız Gücü, Ada’da bir hükümet darbesi yaparak EOKA’cı Sampson’u Cumhurbaşkanlığına getirdi ve Kıbrıs Elen Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilân etti. Başbakan Ecevit’in başkanlığındaki CHP-MSP Koalisyon Hükümeti, Kıbrıs’ın bağımsızlık ve toprak bütünlüğü ile anayasal düzenini ortadan kaldırmayı amaçlayan bu enosis girişiminin durdurulması için önce bütün barışçı yolları denedi; bu arada Başbakan Ecevit, Garanti Antlaşması çerçevesinde Türkiye ve İngiltere’nin ortak müdahale olanaklarını İngiliz Başbakanı Wilson ile görüşmek üzere Londra’ya kısa bir ziyaret yaptı. Bu ve diğer barışçı çabalar sonuçsuz kalınca Türk Hükümeti, tek yanlı müdahale kararı aldı.
-Yarın devam edecek-
