SEÇİM İTTİFAKLARI DÜZENLENİRKEN …
MHP ve Ak Parti Grup Başkanları Osmaniye Milletvekili Devlet Bahçeli ve üç arkadaşı ile İzmir Milletvekili Binali Yıldırım ve üç arkadaşının imzalarıyla TBMM Başkanlığı’na sunulan “298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, genel olarak seçimler, milletvekili seçimleri ve yerel seçimlerle ilgili çeşitli konularda değişiklikler yanında milletvekili seçimlerinde siyasî partilerin ittifak yapmalarına ilişkin hükümler getirmektedir. Teklif, özellikle ilk kez yasal düzenleme konusu olarak ele alınan ittifaklara ilişkin hükümleriyle tartışmaların odağındadır.
Siyasî partiler, ülke sorunları ile ilgili çalışmalarında başka partilerle işbirliği yapabilirler. Bu, ülke sorunlarının çözümüne yönelik çalışmalarda daha etkili olmak için güçbirliği yapılması demektir. Fakat yürürlükteki yasalarda siyasî partilerin işbirliği yapmaları yasaklanan, tek başlarına yürütmeleri öngörülen çalışmaları da vardır. Söz konusu olan, milletvekili seçimleri ile yerel yönetimler seçimlerinde işbirliği yapma, ortak liste hâlinde aday gösterme, başka bir deyişle, ittifak yasaklarıdır.
2. Geçmişten günümüze seçim ittifaklarına ilişkin yasal düzenlemeler
Türkiye’de bu konuda şimdiye kadarki gelişmeler özetle şöyledir:
1950’li yılların ikinci yarısında Demokrat Parti (DP) iktidarının muhalefet dönemindeki özgürlükçü vaatleriyle çelişen antidemokratik yasalar çıkarması, muhalefeti ve basını susturmaya yönelik baskıcı bir tutum içine girmesi karşısında muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) ve Hürriyet Partisi (HürP) arasında yoğunlaşan seçim işbirliği çalışmalarının önü yasa değişikliği ile kesilmiştir(1): 27 Ekim 1957 Milletvekili Genel Seçimi’nden kısa bir süre önce çıkarılan 11.9.1957 tarih ve 7053 Sayılı Kanun’la(2) 5545 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 35. maddesi değiştirilerek, seçime katılan siyasî partilerin “il ve ilçe teşkilâtı kurdukları her seçim çevresinde müstakillen seçime iştirak etmek ve o çevrenin seçeceği milletvekili sayısı kadar aday göstermek mecburiyetinde” oldukları hükme bağlanmış (m. 1); işbirliği yasağının dolaylı biçimde aşılmasını önlemek için aynı maddeye “Siyasî partiye mensup bir şahıs diğer bir siyasî parti tarafından muvafakati ile de olsa aday gösterilemez.” fıkrası eklenmiştir (m. 3)
Siyasî partiler arasında seçimlerde ortak liste ile aday göstermek suretiyle işbirliği yasağı, 27 Mayıs 1960 Devriminden sonra Kurucu Meclis tarafından kabul edilen 25.5.1961 tarih ve 306 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nda(3) şu hükümle yer almıştır: “Siyasî partiler, müşterek liste hâlinde aday gösteremezler.” (m. 14/I).
Aynı hüküm, 12 Eylül 1980 Harekâtından sonra Kurucu Meclis tarafından kabul edilen 10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nda(4) özne ile tümleç arasına bir sözcük konmak suretiyle devam ettirilmiştir: “Siyasî partiler anlaşarak müşterek liste hâlinde aday gösteremezler.” (m. 16/I). Üstelik bu kez 22.4.1983 tarih ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu’nda(5) da aynı konuda yasaklayıcı bir hükme yer verilmiştir: “Siyasî partiler, tüzük ve programları dışında faaliyette bulunamayacakları gibi seçimlerde başka bir partiyi destekleme kararı da alamazlar.” (m. 90/II).
Bu hükümler, 18.1.1984 tarih ve 2972 sayılı Mahallî İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyeti Seçimi Hakında Kanun’da Siyasî Partiler Kanunu ile Milletvekili Seçimi Kanunu’na yapılan genel yollama sonucunda yerel yönetimler seçimlerinde de uygulanır (m. 36).
3. Fiilî durum
Yasalardaki hükümler böyle olmakla birlikte, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 33. maddesi ile konulan, başka hiçbir ülkede bulunmayan % 10 oranındaki son derece yüksek, adaletsiz genel barajı aşmak için geçmişte siyasî partiler arasında muvazaalı seçim ittifakları yapılmıştır. Uygulama, ittifak yapan partilerden oy potansiyeli daha yüksek olan ve seçimlere katılan partinin aday listelerinde seçime katılmayan partilerinden istifa ederek gelen sınırlı sayıda adaylara da yer verilmesi ve bu adayların seçimden sonra kendi partilerine dönmeleri biçiminde gerçekleşmiştir(6). Bu yoldan milletvekili seçilmesini sağlayan ittifak örnekleri olarak 20 Ekim 1991 milletvekili genel seçiminde Refah Partisi (RP) listelerinde Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP) ve Islahatçı Demokrasi Partisi (IDP) kökenli, Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) listelerinde Halkın Emek Partisi (HEP) kökenli; 24 Aralık 1995 milletvekili genel seçiminde Anavatan Partisi (ANAP) listelerinde Büyük Birlik Partisi (BBP) kökenli(7); 22 Temmuz 2007 Milletvekili Genel Seçimi’nde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listelerinde Demokratik Sol Parti (DSP) kökenli adaylara yer verilmesi gösterilebilir.
4. Ne yapmalı?
Bu durumda yapılması gereken, öncelikle siyasî partileri muvazaalı ittifaklar yapmaya iten % 10 oranındaki seçim barajını Anayasa’mızın 67. maddesinin VI. fıkrasında seçim kanunları için öngörülen “temsilde adalet ve yönetimde istikrar” ilkelerine uygun olarak örneğin Siyasî Partiler Kanunu’nun ek 1. maddesinde Devlet yardımı için alt sınır olarak öngörülen % 3 gibi seçmen iradesini de zoraki tercihlere yönlendirmeyecek makul bir orana indirmektir. Onun yerine yapılan, MHP’nin baraj kaygılarını Ak Parti ittifakı ile giderecek bir yöntemi yasal zemine taşımaktır. Şüphesiz, Türk seçim hukukunun bir eksiğini karşılamak üzere seçim ittifakları için de yasal düzenleme yapılabilir. Fakat getirilen düzenleme, hayli karmaşık, üstelik bazı yönlerden eksik, bazı yönlerden Anayasa’ya aykırı hükümler içermektedir.
(1) Bu konuda geniş açıklamalar için bk. Erol Tuncer, 1957 Seçimleri, Ankara 2012 (TESAV Yayınları No. 38), s. 53-69.
(2) 11.9.1957 tarih ve 7053 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanununun 35 ve 109 uncu Maddelerinin Tadiline ve Bu Kanuna Muvakkat Bir Madde Eklenmesine Dair Kanun metni için bk. T. C. Resmî Gazete, 13.9.1957, S. 9705; Tarhan Erdem (Haz.), Yasama Meclisi Üyeleri Seçimi ve Siyasî Partiler Kanunları 1876-2013 (Doğan Kitap), s. 215 vd.
(3) 25.5.1961 tarih ve 306 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu metni için bk. T. C. Resmî Gazete, 30.5.1961, S. 10815; Erdem (Haz.), age, s. 287-298.
(4) 10.6.1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu metni için bk. T. C. Resmî Gazete, 13.6.1983, S. 18076; Erdem (Haz.), age, s. 500-521.
(5) 22.4.1983 tarih ve 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu metni için bk. T. C. Resmî Gazete, 24.4.1983, S. 18027; Erdem (Haz.), age, s. 456-499.
(6) Bu konuda daha geniş açıklamalar için bk. Hikmet Sami Türk, Seçim Hukukunun Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri, Ankara 1997 (TESAV Yayınları No. 13), s. 144 vd.
(7) Bu örnekler için bk. Erol Tuncer, 24 Aralık 1995 Milletvekili Genel Seçimi Sayısal ve Siyasal Değerlendirme, Ankara 1996 (TESAV Yayınları No. 11), s. 107.
Yarın: Kanun teklifi ne getiriyor?
