AZERBAYCAN CUMHURİYETİ 102 YAŞINDA

Azerbaycan’ın Kurucu Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, yetmiş beş yıl sonra modern Azerbaycan Devleti’nin başına geçtiğinde Mehmet Emin Resulzade’nin “Bir kere yükselen Bayrak, bir daha inmez” sözünün doğruluğuna tarih ve insanlık önünde tanıklık etmiştir

Azerbaycan; Türk ve İslam toplumları arasında cumhuriyet rejimiyle tanışan ilk ülkedir. “Bir kerre yükselen bayrak, bir daha inmez” diyerek yola çıkan Mehmet Emin Resulzade ve arkadaşlarının 28 Mayıs 1918’de kurdukları laik ve demokrat Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti bugün 102 yaşındadır.Azerbaycan’ın 102 yıl önce elde ettiği bu başarı gerçekte; yaşanan katliamların ve acı olayların eseridir. 1918 yılında Kafkas coğrafyasında Taşnak Ermeni ve Bolşevik çetelerinin Türk varlığını ortadan kaldırmak niyetiyle giriştikleri katliamlara, soykırıma ve zulme karşı Mehmet Emin Resulzade ve arkadaşlarının direnmelerinin ortaya çıkardığı bağımsız Azerbaycan devleti çağdaş anlayışta bir cumhuriyettir. 1918 yılının başında Taşnak Ermeni çetelerinin ve Bolşeviklerin Türklük kavramına ve Türklere karşı girişimleri Ermeni asıllı Bolşevik Baku Komünü Başkanı Stepan Şaumyan’ın Baku’de gerçekleştirdiği katliamla doruk noktasına ulaştı. Şaumyan’ın katliamında hayatını kaybeden Azerbaycan vatandaşlarının sayısı ondört bindir.

Bağımsız cumhuriyet

Bu katliamlardan sonra Mehmet Emin Resulzade’nin arkadaşları  Feteli Han Hoyski, Nesip Yusufbeyli, Samed Bey Mehmandarov, Aliağa Şıhlinski, Ali Merdan Topçubaşov, Hasan Bey Agayev ve M. Seyidov’un Tiflis’ te oluşturdukları Azerbaycan Milli Şurası, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni ilan etti. İlan edilen bu devlet, doğuda ilk kez özgür, demokrat, laik değerler esasında kurulmuş bağımsız bir cumhuriyettir. Devletin geçici  Şura hükümeti  faaliyetini önce Tiflis’te sonra Gence şehrinde sürdürdü. Bu arada, Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti her geçen gün artan Ermeni ve Bolşevik tehditlerine karşı Osmanlı İmparatorluğu’ndan askeri yardım talebinde bulundu. Bu yardım talebine icabet eden Kafkas İslam Ordusu Bakü’ye girdi. Bakü’nün kurtarılmasıyla da hükümet merkezi buraya taşındı. Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti  kurulduktan sonra 21 devlet tarafından tanınmıştı. İlk tanıyan devlet ise Osmanlı İmparatorluğu’dur.

‘Ağacın bir dalı’

Yıllar sonra Mehmet Emin Resulzade kaleme aldığı “Azerbaycan Cumhuriyeti” adlı eserinde, Azerbaycan’ı ve Azerbaycan halkını tanıtırken diyecektir ki;

“Azerbaycanlılar milliyet bakımından Türk, din bakımından İslam, uygarlık bakımından da Doğuludur! Kendisine mahsus lehçesiyle, Anadolu Türkçesine yakın bir şiveyle konuşan Azerbaycan Türkü, çeşitli şivelere sahip ve bulunduğu yerlere göre çeşitli isimler taşıyan büyük Türk ağacının bir dalıdır. Azerbaycan milletinin bugün oturdukları yerler, eskiden beri Türk halkının yaşadığı yerlerdir.”

Nuri Paşa ve arkadaşları

Bu arada önemle belirtmek isterim ki, iki ülkenin “tek millet” olma anlayışının temeli o günlerde atılmıştır. Bu anlayışın oluşumunda Kafkas İslam Ordusu’nun ve komutanı Nuri Paşa ve arkadaşlarının da hakkı ve payı vardır.

Günümüzün çağdaş Azerbaycan Devleti’nin milli marşı o günden hatıradır. Yüz iki sene önce ünlü Şair Ahmet Cevad’ın şiirinin Büyük Bestekâr Üzeyir Hacıbeyov tarafından bestelenmesiyle ortaya çıkan marş halen aynı canlılığı ve aynı ruhu temsil etmektedir.

Kurucu felsefe

Azerbaycan Milli Meclisi bugün, yüz iki sene önce ortaya konan kurucu felsefenin varisidir.

Azerbaycan’ın modern ordusunun temelleri de  o gün atılmıştır.

Doğuda kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan ilk devlet Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti’dir.

Bakü Devlet Üniversitesi o günlerde kurulmuştur.

Devlet Bankası tesis edilmiş, kendi para birimi oluşturulmuş ve posta pulları tedavüle  çıkarılmıştır.

Azerbaycan’ın Kurucu Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev yetmiş beş yıl sonra modern Azerbaycan Devleti’nin başına geçtiğinde hem Üzeyir Hacıbeyov’un müthiş bestesine, hem de Ahmed Cevad’ın ölümsüz mısralarına sahip çıktığı gibi Mehmet Emin Resulzade’nin; “Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez” sözünün doğruluğuna da, tarih ve insanlık önünde tanıklık etmiştir.

28 Mayıs Azerbaycan’ın doğum günüdür.

Doğum günün kutlu olsun Azerbaycan.

Dr. Akkan Suver

Halen Marmara Grubu Vakfı Genel Başkanlığını yapan Dr. Akkan Suver, 23 yıldır aralıksız olarak uluslararası alanda kabul gören ve bir prestij birlikteliği olarak değerlendirilen Avrasya Ekonomi Zirveleri’nin kurucusudur.