İlaçların yan etkileri konusunda sizi sık sık uyarıyorum. Görünen o ki tehlike sadece ilaçların içindeki aktif maddelerden kaynaklanmıyor. Bir de ilaç üretim süreçlerinde ortaya çıkan tehlikeli kimyasallar var
Bu tehlikeli kimyasalların başında N-nitrosodimethylamine (NDMA) geliyor. Kanserojen olarak belirlenen NDMA, klorlu suda eser miktarlarda bulunan bir madde. FDA her hapta en fazla 96 nanogram olması gerektiğini, bunun vücut tarafından tolere edilebilir bir miktar olduğunu buyurmuş. Ancak yeni yayımlanan bir rapora göre bazı antihistaminik, hipertansiyon, diyabet ve mide ilaçlarında bu miktarın çok çok üstünde NDMA bulunuyor.
FDA, halkı tehlikeye, üreticileri ise üretim esnasında daha özenli olmaları için uyarmasına rağmen sorun öyle kolay çözülebilecek gibi görünmüyor.
Gelin önce bu kimyasalı biraz daha yakından tanıyalım.
* NDMA’nın hayvanlarda ciddi karaciğer hasarına, hatta karaciğerin iflasına neden olduğunu gösteren çalışmalar var.
* Kanser Araştırmaları Merkezi, bu kimyasalın karaciğer, akciğer ve böbrek tümörlerine neden olduğunu gösteren hayvan çalışmalarından yola çıkarak, NDMA’yı olası bir kanserojen olarak sınıflandırıyor (1).
* NDMA’nın bir zehir olarak, kasten öldürmek için kullanıldığı birkaç vaka bile var. Bilmeden yüksek miktarlarda NDMA’ya maruz kalanlarda ishal, zehirlenme, hatta ölümler rapor edildi (2).
Bazı ilaçlarda NDMA üretim sırasında oluşurken, bazılarında ise ilacın içindeki aktif maddeler bir araya gelerek NDMA molekülünü yaratıyor (pek çok mide ilacında kullanılan ranitidinde olduğu gibi).
Ancak FDA’in yüksek miktarlarda NDMA içerdiği için piyasadan geri çektiği mide ilacı üzerine yapılan bir araştırma sorunun sadece üretimden kaynaklanmadığını gösteriyor. Araştırmayı gerçekleştiren bilim insanları üretimden hemen sonra ilacın sadece 18 nanogram NDMA içerdiğini, 12 gün sıcak bir ortamda saklandıktan sonra ise içindeki NDMA miktarının 140 nanograma yükseldiğini gösteriyor (3). Zaten farklı üreticilerden alınan haplar FDA tarafından incelediğinde ürünlerin içindeki NDMA miktarının tablet başı 0 ile 860 ng arasında değiştiği görülmüş (4).
Toksik fırtına
Bulguları çok daha çarpıcı olan bir araştırmadan bahsetmenin tam zamanı. Bir stimülasyonla midenin içindeki asidik ortam yaratıldı. Mide ilacının içindeki aktif madde ile bu asidik ortam bir araya geldiğinde ortaya 10.000 nanogram NDMA çıktı! (5) Yani içerken tamamen “masum” olan bir ilaç, midenizde tam bir toksik fırtına yaratabilir! Bu araştırmanın bulgularını destekleyen bir çalışma daha var (6). Aktif maddesi ranitidin olan bir mide ilacı alan yetişkinlerden ilacı kullanmadan önce ve sonra idrar örnekleri alındı. İlacı almadan idrarda 110 nanogram olan NDMA, ilaçtan sonra 47.600 nanograma çıkmıştı!
‘Bir ilaç alırım, geçer’
Mideniz her yandığında, hazımsızlık çektiğinizde hiç düşünmeden ağzınıza attığınız bu ilaçların bazı yan etkilerinin olduğunu zaten biliyorduk.
Nedir bunlar?
Mide ilaçları D vitamini ve kalsiyumla etkileşime girerek kemik erimesine neden olur. Bu ilaçların ileri yaşlarda kalça kırığı riskini artırdığını biliyoruz. Hatta bu ilaçların çocuklarda bile benzer bir etkisinin olduğunu gösteren bir bilimsel yayın var (7). Reflü problemi için düzenli olarak mide ilacı alan çocuklarda düşmeye bağlı kırıklara daha sık rastlanıyor.
Bu ilaçlar sizi vitaminsiz bırakır. Mide ilaçları B12 eksikliğine neden olur. Neden? Çünkü mide asidine müdahale eden bu ilaçlar B12 vitamininin emilimini azaltır. Yani ne kadar çok et yerseniz yiyin, eğer mide ilacı kullanıyorsanız, etin içinde bulunan bu değerli vitaminden faydalanamazsınız.
Yeni öğrendiklerimizle birlikte, kemiklerin erimesine neden olan, vitamin eksikliklerine yol açan bu ilaçların yan etkilerine kanser riskini de ekleyebiliriz!
Kıssadan hisse...
Yazının girişinde de belirttiğim gibi, tehlike bazı mide ilaçlarıyla sınırlı değil. Alerjiler için kullanılan bazı antihistaminik ilaçlarda, bazı tansiyon ve diyabet ilaçlarında da benzer bir sorunla karşılaşıldığını hatırlatmakta fayda var. Sorun üretimden mi, ilaçların sıcak ve nemli bir ortamda saklanmasından mı kaynaklanıyor, bunun daha detaylı araştırılması lazım. İlacın mide asitleriyle karşılaştığındaki etkilerinin anlaşılması da çok önemli. Ama bu çok bilinmeyenli denklemden zarar görmeden çıkmanın tek yolu olduğu aşikâr: Çok gerekmedikçe ilaç kullanmayacaksınız.
İşin içinde kimyasallar olduğunda ortaya çıkacak sonuçları kestirmenin mümkün olmadığını görmek adına önemli bilgiler bunlar. Üstelik kimyasal etkileşimin ısıyla, rutubetle, hatta vücuda girdiğinde bile devam ettiğini düşünecek olursanız...
Gelişigüzel ilaç kullanmanın, kronik hastalıklarda hastalığı iyileştirmek yerine semptomları baskılayarak etki eden ilaçlardan medet ummanın nasıl sonuçları olabileceğine dair küçük bir hatırlatma.
--------------------
1 Use of N-nitrosodimethylamine (NDMA) contaminated valsartan products and risk of cancer: Danish nationwide cohort study.” A. Kristensen, BMJ. 2018;362:k3851. doi:10.1136/bmj.k3851
2 Man admits poisoning fellow researcher in Kingston. https://www.thewhig.com/news/local-news/man-admits-poisoning-fellow-researcher-in-kingston, Published October 25
3 “Temperature-Dependent Formation of N-Nitrosodimethylamine during the Storage of Ranitidine Reagent Powders and Tablets” Y.Abe, Chem Pharm Bull, 2020 Oct 1;68(10):1008-1012. doi: 10.1248/cpb.c20-00431.
4 Laboratory testsranitidine. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/laboratory-tests-ranitidine. US Food and Drug Administration, Published November 1, 2019. Accessed November 12, 2019.
5 “Analysis of Ranitidine-Associated N-Nitrosodimethylamine Production Under Simulated Physiologic Conditions” Pharmacy and Clinical Pharmacology
6 “Oral intake of ranitidine increases urinary excretion of N-nitrosodimethylamine”, W. Mitch, Carcinogenesis, Volume 37, Issue 6, June 2016, Pages 625634,
7 “Association Between Proton Pump Inhibitor Use and Risk of Fracture in Children” , Viktor Wintzell, JAMA, Pediatr. 2020;174(6):543-551. doi:10.1001/jamapediatrics.2020.0007
