İyot yetersizliği

Vücutta tiroit hormonu üretiminde kullanılan iyotun eksikliği, birçok hastalığa yol açabilir. İyot eksikliği erken evrede belirti vermezken daha ileri evrede hipotiroidiye neden olur

Rutin tahlillerimizi yaptırdığımız zaman pek çok değere baktırdığımız halde iyot düzeyini ölçtürmek pek aklımıza gelmez. Bu nedenle iyot yetersizliği çoğunlukla gözden kaçar. Oysa kolayca düzeltilebilen iyot eksikliği göz ardı edildiği zaman vücudumuzda önemli birçok belirtilere ve hastalıklara yol açabilir. Bu nedenle her yıl haziran ayının ilk haftası “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi Haftası” olarak anılır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya nüfusunun yüzde 54’ü iyot yetersizliği ve bunun yaratabileceği hastalık riskleriyle yaşamaktadır.

Neden gerekli?

İyot, vücutta tiroit hormonu üretiminde kullanılan bir mineraldir, bunun yanı sıra üreme sisteminin gelişimi, normal bir şekilde işleyişi, çocuklarda beynin sağlıklı olgunlaşabilmesi için belirli oranda gereklidir. Vücudun kalsiyum ve fosfor kullanımına yardımcı olmak, cilt, saç, tırnak ve kemiklerin sağlıklı olmasını sağlamak, metabolizmanın düzenlenmesine yardımcı olmak iyodun faydaları arasındadır. Dünya Sağlık Örgütü, yetişkin bireylerin günlük 150 mikrogram, hamileler ve süt veren annelerin 200-250 mikrogram, çocukların ise 50-120 mikrogram iyot alımını önermektedir.

Eksiklik sebepleri

İyot vücutta üretilemez, bu nedenle dışarıdan su ve besinler yoluyla alınır. Alınan gıda ve sulardaki iyot miktarı yetersiz ise eksikliği ortaya çıkar. Ayrıca bazı besinler vücudun iyodu kullanmasını engelleyebilir, bu besinlere guatrojen yani guatr yapıcı besinler denir. Yeterince iyot vücuda girse bile tiroit bezi bu iyodu kullanamaz. Brokoli, brüksel lahanası, lahana, karnabahar, turp, şalgam, soya ürünleri, ıspanak, hardal, şeftali, çilek ve armut bu besinlere birer örnektir. Bu sebze ve meyveler az miktarlarda çiğ tüketilirse önemli bir etki göstermez ancak çok fazla miktarda tüketildiğinde hipotiroidi (tiroit bezinin az çalışması) belirtileri ortaya çıkar. Bu sebzelerin pişirilmesi, buharda haşlanması ya da fermente edilmesi guatrojen etkilerini azaltır.

Sigara dumanı iyot emilimini engelleyici tiyosiyanat içerir. Florürlü diş macunları, klorür içeren musluk suyu ve bazı antibiyotikler de aynı şekilde iyot emilimini engelleyebilir. Bazen de besinlerle yeterli alınmasına rağmen, idrarda yapılan ölçümlerde iyot düşüklüğü saptanır ve buna özellikle diğer vitamin ve minerallerin eksikliği de eklenirse gluten intoleransı, bağırsak flora bozukluğu gibi emilim ile ilgili problemler olduğu düşünülebilir.

Nasıl anlaşılır?

İyot eksikliği erken evrede belirti vermez. Daha ileri evrede hipotiroidiye yol açtıktan sonra, halsizlik, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, ciltte kalınlaşma, kabızlık, soğuğa tahammülsüzlük, adet düzensizlikleri, saç ve tırnaklarda kırılma, kilo artışı, hipotirodiye bağlı ödem, unutkanlık, konsantrasyon güçlüğü, depresyon, duygu durumunda dalgalanmalar daha da ileri evrede kalp ve akciğer yetersizliği belirtilerine yol açar. İyot eksikliği ayrıca çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, zeka düzeyinin yaşıtlarına göre düşük olması, öğrenme güçlüğü ve okul başarısında azalma gibi sorunlara da sebep olur. Çocuktaki iyot eksikliği yerine konulduktan sonra kolayca önlenebilir olan bu zeka geriliği çoğu zaman gözden kaçar. Çocuk, psikologları veya ek ders hocalarını dolaşır durur.

Guatra neden olur

Türkiye iyot eksikliği açısından endemik bir bölgedir. Gıda ve içme suları ile vücuda alınan iyot, ülkemizde toprak ve su kaynaklarındaki azlığa bağlı olarak bölgesel farklılıklarla beraber genel olarak düşüktür. İyodun eksik olması tiroit dokusunun bu iyodu tutmak için daha çok büyümesine ve sonuçta guatrın oluşmasına yol açar. Buna göre gelişen guatr görülme sıklığı ülkemizde bölgelere göre değişmek üzere yüzde 5-56 ve idrar iyot atılım miktarı ise ortalama 14-78 mg/L bulunmuştur. Bu oranlar ülkemizde orta- şiddetli derecede iyot yetersizliği olduğunun göstergesidir. Bu nedenle 1999 yılından beri tuzlara iyot eklenmesine karar verilmiştir. Ülkemizde yeterli iyotlu tuz tüketimi yüzde 56.5’lardadır. İyotlu tuz kullanımı sanayi verilerine göre şehir merkezlerinde yeterlidir ancak himalaya tuzu gibi bazı tuzların kullanımı günlük iyot ihtiyacının karşılanmasında eksikliğe sebep olur. Pişirme ile besinlerin bileşimlerindeki iyot miktarı azalır. İyot uçucu bir element olduğundan iyotlu tuzu ışık görmeyecek şekilde, koyu renkli ve ışık geçirmeyen kapaklı bir kavanozda, karanlık, serin ve kuru bir yerde saklamalıdır. Pişirme ile olan iyot kaybını önlemek için de yemeğin tuzunu pişme işlemi tamamlandıktan sonra atmak gerekir. İyodun eksikliği gibi fazlalığı da sağlık açısından zararlıdır. Bu nedenle kontrollü şekilde alınmalıdır.