‘Mazeret’ izninizi kullanırken dikkat
Hayatın içinde işe gidemediğimiz birçok durum oluşabilir. Bunların kiminde izin alma imkânı bulabilirken kiminde izin dahi alamadan durumun içinde kendimizi bulabiliriz.
Bu tür ihtimalleri öngören kanunkoyucu işçilere mazeret izni kullanma hakkı tanımıştır. Kanunda sayılan mazeret izinlerinde işverenin onayı dahi gerekli olmayıp, durumu ispata yarayan belgelerin sunulması yeterli görülmüştür. Mazeret oluşturabilecek ve fakat kanunda sayılmayan durumlar içinse makul sayılabilecek bir sürede haber vermek yeterli sayılmıştır. İşverenin onayı aranmamıştır. Fakat bu durumlar oldukça sınırlı değerlendirildiğinden, durumun mazeret olarak kabul edilmemesi halinde mazeretsiz devamsızlıktan iş sözleşmesi feshedilebileceğinden çok dikkatli davranılması gerekmektedir.
Ücretli veya ücretsiz
Mazeret izinleri ücretli olabileceği gibi ücretsiz de olabilmektedir. Ücretli mazeret izinlerinde ücret bazı durumlarda işveren tarafından ödenirken bazı durumlarda SGK tarafından ödenmektedir. İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde 3 gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise 5 gün ücretli izin verilir.
İşçilerin en az yüzde 70 engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde 10 güne kadar ücretli izin verilir. Kanunda doğrudan mazeret izni başlığı altında sayılmamakla birlikte hamilelikte periyodik kontroller için verilen izinler, doğumdan sonraki 1 yıl içinde günde 1.5 saat verilen süt izni de ücretli mazeret izni niteliğindedir. Bahsedilen bu izinler ücreti işveren tarafından karşılanan mazeret izinleridir.
Ücreti SGK tarafından karşılanan mazeret izinleri ise, hekim raporu ile verilen 2 günü aşan hastalık dinlenme izinleri, tekil gebelikte 16 haftalık, çoğul gebelikte 18 haftalık doğum izni, doğum izninden sonra kullanılabilen, kaçıncı doğum olduğuna bağlı olarak 60, 120, 180 gün olarak verilen yarım günlük izinler ve evlat edinme halinde verilen 8 haftalık izindir. Bu izinler de mazeret izni başlığı altında sayılmamakla birlikte mazeret izni niteliğindedir. Bu izinlerde çalışan doğrudan ücret almamakta, mazeretine bağlı olarak SGK’dan ödenek almaktadır. Ödenek miktarı ücretinden farklı olabilmektedir.
Telafi çalışması...
Ücretsiz mazeret izinleri ise kadın çalışana doğum izninden sonra yazılı talepte bulunması halinde kullandırılan 6 aya kadar ücretsiz izin ve yıllık iznini şehir dışında geçirecek çalışanlara talep etmeleri halinde verilmesi zorunlu olan 4 güne kadar yol iznidir. Bunların dışındaki ücretsiz izinlerse kural olarak işveren ile işçinin anlaşması halinde yürürlüğe konulabilecektir. İşçinin kanunda sayılmayan ve mazeret oluşturabilecek bir durumda kalması, işe gidememesi halinde ise ücretin ödenip ödenmeyeceği, ödenecekse hangi sınıra kadar ödeneceği ücret ödeme sistemine göre belirlenmelidir. Kesinti yapılamayan maktu ücretlerde bu sürelerin telafi çalışmasına konu olabileceği düşünülmektedir.
Dürüstlük kuralı nasıl işleyecek?
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu yakın tarihli bir kararında kanunda tanımlanan bir mazeret olmasa da dürüstlük kuralı gereği mazeret sayılabilecek bir durumda işçinin yaptığı devamsızlığın mazeretsiz devamsızlık sayılamayacağını, işverenin bu devamsızlığa dayalı olarak derhal fesih uygulayamayacağını belirtmiştir.
Karara göre; “İşçi devamsızlık yaptığı belirlenen günlerde izinli ise ya da devamsızlığı haklı bir nedene dayanmakta ise, işine devam etmemiş olsa bile iş sözleşmesinin devamsızlık nedeni ile feshedilmesi mümkün olmayacaktır. Devamsızlığı haklı kılan nedenlerin ise önceden sayımı ve tespiti mümkün olmayıp, her somut olayın özelliğine göre belirlenmesi gerekir. İşçinin devamsızlığına dayanak yaptığı olayın, haklı nitelik taşıyıp taşımadığı, olayın mahiyeti, işçinin içinde bulunduğu durum, işyerinin özellikleri ve gerekleri, gelenekler gibi hususlar dikkate alınarak objektif iyi niyet kurallarına göre tespit edilmelidir.” Bu karar işçinin kanunda sayılan hallerin dışında bir mazeretle devamsızlık yapması halinde kendisine derhal fesih uygulanamayacağı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla işçinin dürüstlük kuralı gereği kendisinden işe gelmesinin beklenemeyeceği mazeret durumlarında kanunda yazmasa da devamsızlık yapma hakkına sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Kim karar verecek?
Kanunda mazeret izinlerinin nasıl kullanılacağı düzenlenmemiştir. Kanunda mazeret izni başlığı altındaki izinler gün olarak belirlendiğinden, yıllık iznin aksine işgünü olarak değil normal gün sayılır. Bu nedenle iznin içine denk gelen hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri de mazeret izni süresinden düşürülebilecektir. Mazeret izinlerinin ne zaman kullanılacağını belirleme hakkının işçiye ait olduğu değerlendirilmekte.
