Kıdem tazminatı çalışma hayatının en önemli ve hassas konularından biri. Çalışanlar için işsiz kalınan dönemde veya emeklilikte pek çok eksiği kapatan parasal bir hak. İşverenler içinse maliyet... Bu nedenle, kıdem tazminatının fona dönüştürülmesi tartışmalar sert geçiyor. Kıdemde teknik bir detay ise yılbaşında ve temmuz ayında tavanın artması. Bu ne anlama geliyor. Artıştan kim kârlı çıkıyor? Bugün teknik detayları açıklamaya çalışacağım.
1- Kimler kıdem tazminatına hak kazanabilir?
Kıdem tazminatı hakkı işçilere tanınmış bir haktır. Bu kapsamda 4/a’lılar, yani eski adıyla SSK’lılar yer almaktadır. Borçlar Kanunu’na tabi olarak çalışan işçiler hariç tüm işçilerin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır. Bağ-Kur’luların ve memurların kıdem tazminatı alma hakları yoktur. Diğer yandan, Basın İş ve Deniz İş Kanunu’na tabi çalışan gazetecilerin ve gemi adamlarının da kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır.
2- Tazminat için kaç yıl çalışmak gerekir?
Bir işçinin iş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerle sona ermesi, kıdem tazminatı alabilmesi için yeterli değildir. Aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olmak şarttır. Yani, bir işçi iş sözleşmesi feshedilmiş veya istifa etmiş olsa bile, en az 1 yıldır aynı işverene bağlı olarak çalışmamış ise kıdem tazminatı alamaz.
3- Bir yıllık süre nasıl hesaplanır?
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli 1 yıllık sürenin hesabında aynı işverene bağlı farklı işyerlerinde çalıştığı süreler birlikte değerlendirilir. Örneğin (A) işverenine bağlı (B) işyerinde 6 ay ve(C) işyerinde 8 ay çalışmış bir işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Bu noktada önemli olan, (B) ve (C) işyerlerinin aynı işverene ait olmasıdır. Diğer yandan, işçi farklı işverenlere bağlı işyerlerinde 1 yıldan az süreyle çalışmış ise kıdem tazminatına hak kazanamaz.
4- Deneme süresi dahil edilir mi?
Bir yıllık sürenin hesabında deneme süresi de dikkate alınır. Sigortasız çalışılan bir dönem varsa, bu dönem bile kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır. İşçilerin işyerinde ilk kez çalışmaya başladıkları dönemden itibaren 1 yıllık süre işlemeye başlar. Bu sürenin deneme süresi olması veya bu dönemde sigortasının ödenmemesi sonucu değiştirmez.
5- İstifa eden işçiler tazminat alabilir mi?
İşçiler genel olarak istifa ettiklerinde kıdem tazminatı alamazlar. Ancak istisnaları vardır. Kadın işçiler evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde istifa ederlerse tazminat alır. Yine 8 Eylül 1999 ve öncesinde ilk kez sigortalı olan kişiler 15 yıl sigortalılık süresi ve 3 bin 600 gün prim ödeme gün sayısını doldurmuşsa, SGK’dan aldıkları yazıyı işverene verdikten sonra istifa ederek kıdem tazminatlarını alabilir. Erkek işçiler askere giderken istifa ederek kıdem tazminatına hak kazanabilir. Ancak en az 1 yıl çalışmış olma şartına dikkat.
6- Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
Kıdem tazminatı, her 1 yıl için 30 günlük brüt ücret kadardır. Dolayısıyla, 1 yıllık kıdemi olan işçi 1 aylık brüt ücreti tutarında kıdem tazminatına hak kazanır. 1 yılın altındaki süreler için orantılı olarak hesaplama yapılır. Brüt ücret hesaplanırken kasa tazminatı, yemek yardımı, çocuk zammı gibi ödemeler de brüt ücrete dahil edilir ve bu ücret üzerinden tazminat hesaplanır. İşçiler kıdem tazminatlarını o işverenin işyerinde geçirdikleri süre üzerinden alırlar. Örneğin, 5 yıl bir işyerinde çalıştıktan sonra istifa edip işyerinden ayrılan ve kıdem tazminatı alamayan bir işçi, yeni bir işe girip 3 yıl çalıştıktan sonra askere gideceği için istifa ederse, yalnızca 3 yıllık süre üzerinden kıdem tazminatı alabilir.
7- Tazminatta tavan uygulaması nedir?
Kıdem tazminatı, kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Kıdem tazminatı tavanı en yüksek dereceli devlet memuru olan Başbakanlık müsteşarının 1 yıllık emekli ikramiyesine göre belirlenir. Bu rakam, 2017 yılı için 4 bin 426 TL’dir. Dolayısıyla bir işçinin kıdem tazminatına esas brüt ücreti 5 bin TL olsa bile 2017 yılı için alabileceği en yüksek kıdem tazminatı miktarı 1 yıl için 4 bin 426 TL’dir. Çalışanlar evlilik, askerlik veya 15 yıl 3.600 gün ile işten ayrılacaklarsa bu haklarını ocak ve temmuz ayında kullanmaları kendi lehlerine olur. Bu sayede, belirlenecek yeni tavandan kıdem tazminatı alacakları için ellerine geçecek rakam artar.Tavanının artması brüt ücreti, tavanın üzerinde olanlara yarar. Tavan artınca bu durumdaki çalışanların eline geçecek kıdem tazminatı miktarı da artmış olur.
8- Tazminat taksitle ödenebilir mi?
Kıdem tazminatının peşin ödenmesi esastır. İşçinin rızası olmadan kıdem tazminatının taksitle ödenmesi söz konusu olamaz. İşveren ancak işçinin açık ve yazılı onayını alırsa kıdem tazminatını taksitle ödeyebilir. İşverenin kıdem tazminatını taksitle ödeme talebinin olması halinde işçinin kendisini koruması için yapması gereken, taksitle ödemenin süresine göre faiz talep etmektir. Bu sayede, taksitle ödeme dolayısıyla işçinin kaybı olmayacaktır. İşveren işçiyi taksitle ödemeye zorlar ve işçi bunu kabul etmezse dava açıp tazminatın tek seferde ödenmesini isteyebilir.
9- Zaman aşımı söz konusu mu?
Kıdem tazminatında zaman aşımı 10 yıldır. İşçi 10 yıl içerisinde dava açarak kıdem tazminatını işverenden isteyebilir. Zamanaşımı kıdem tazminatı hakkının doğduğu tarihten itibaren başlar. Bu durumda, iş sözleşmesinin sonlandığı tarihten itibaren işçinin 10 yıllık sürede kıdem tazminatını talep etmesi gerekir.
10- Tazminattan kesinti olur mu?
Kıdem tazminatı gelir vergisine tabi değil. Tazminattan yalnızca damga vergisi kesilir. Başka kesinti yapılamaz.
Kıdem tazminatından damga vergisi dışında herhangi bir vergi kesintisi yapılması mümkün değildir. Buna karşın, işçinin borçları için kıdem tazminatının tamamı dahi haczedilebilir.
