Sanayileşmiş toplumlarda sendikal örgütlenmeler çalışma hayatının vazgeçilmez unsurlarıdır. Sendikalar bir yandan çalışma hayatını şekillendirirken diğer yandan uzun vadede toplumları şekillendirmektedirler. Bu işlevlerini yerine getirebilmeleri için gerekli kurumsal yapılarını oluşturmaları, bu kurumsal yapı ile çalışma hayatının aktörleri arasında bağ kurmaları gerekmektedir. Yani sendikaların hem işçilere hem de işverenlere ulaşabilmeleri, kendisi ile bu aktörler arasında ve de aktörlerin kendi aralarında gerekli sosyal diyaloğu kurmaları zorunludur. Sosyal diyaloğun kurulmasında işyeri sendika temsilcilerine önemli görevler düşmektedir. İşyeri sendika temsilcileri sendika ile üye, sendika ile işveren ve üye ile işveren arasında bağ kuran kişilerdir.
Sendika temsilcisi kimdir?
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu sendikaların işyerlerine sendika temsilcisi atama haklarını düzenlemiştir. Kanuna göre, işyeri sendika temsilcisi toplu iş sözleşmesi yetkisi kesinleşen sendika tarafından o işyerinde çalışan işçiler arasından atanan kişidir. Dolayısıyla sendika temsilcisi olabilmenin iki şartı bulunmaktadır. Bunlardan ilki o işyerinde çalışıyor olmak, ikincisi ise yetkisi kesinleşmiş sendika tarafından atanmış olmaktır. Sendikanın, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurusu üzerine yetki tespiti yapıldıktan sonra gerekli süreçlerin sonunda yetkisi kesinleşirse, işyeri sendika temsilcisi atama hakkı doğmaktadır. Eğer sendikanın tüzüğünde işyeri sendika temsilcisinin atama yerine o işyerindeki sendika üyeleri tarafından seçileceğine ilişkin bir hüküm varsa bu durumda yetki kesinleştikten sonra işyeri sendika temsilcisi seçimle belirlenecektir. Ne var ki sendikalar çoğunlukla atama yöntemini tercih etmektedirler.
Kaç tane sendika temsilcisi vardır?
İşyerinde görevlendirilecek sendika temsilcisi sayısı işyerinde çalışan işçi sayısına göre belirlenmektedir. İşyerindeki işçi sayısı elliye kadar ise bir, elli bir ile yüz arasında ise en çok iki, yüz bir ile beş yüz arasında ise en çok üç, beş yüz bir ile bin arasında ise en çok dört, bin bir ile iki bin arasında ise en çok altı, iki binden fazla ise en çok sekiz işyeri sendika temsilcisi görevlendirilebilecektir. Sendika ilgili işyerinde çalışan üyeleri arasından seçtiği bu kişileri, yetkisi kesinleştikten sonra on beş gün içinde işverene bildirecektir.
Sendika temsilcisi bağ kurar
Sendika temsilcilerinin başlıca görevleri, işçilerin isteklerini dinlemek, şikâyetlerine ilişkin çözüm yolları bulmak, işçilerin hak ve çıkarlarını gözetmek, toplu iş sözleşmesinde düzenlenen çalışma koşullarının uygulanmasına yardımcı olmak ve işçi ile işveren arasındaki işbirliğini sağlamaktır. Sendika temsilcilerinin işçilerin işyeri yönetimine katılımlarında da önemli görevleri bulunmaktadır. İşyeri sendika temsilcileri, yıllık ücretli izin kuruluna katılacak işçi temsilcilerini seçerler. Aynı şekilde işyeri sendika temsilcilerinin kendi aralarından seçeceği bir kişi iş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılır ve sendika temsilcileri iş sağlığı ve güvenliği konusunda çalışan temsilcisi olarak hareket ederler.
TİS ile sendikal izin verilebilir
Temsilcilerin yıllık izin veya iş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılma gibi Kanundan doğan görevleri dışında temsilcilik görevlerini iş saatleri içinde yapmaları ve buna karşılık ücretli izinli sayılmaları Kanunda kabul edilmemiştir. Temsilciler ancak işverenden izin alarak iş saatleri içinde faaliyetlerini yerine getirebilirler. Fakat birçok toplu iş sözleşmesinde temsilcilerin faaliyetlerini iş saatleri içinde yapacakları ve sözleşmede belirlenen sınırlı süreyle ücretli izinli sayılacakları kabul edilmektedir. Toplu iş sözleşmesinde bu yönde bir hüküm varsa artık işverenin iznine gerek kalmadan iş saatleri içinde faaliyetlerini yerine getirebilirler.
Sendika temsilcisinin görev süresi ne kadardır?
Sendika temsilcilerinin görev süresi kural olarak sendikanın yetkisi devam ettiği sürece devam edecektir. Sendikanın yetkiyi kaybetmesi halinde sendika temsilcilerinin görevleri sona erecektir. Sendikanın imzaladığı toplu iş sözleşmesinin sona ermesi ve sendikanın tekrar yetki alamamış olması durumunda da sendika temsilcilerinin görevi sona erecektir.
Temsilci haklı nedenle işten çıkarılabilir
İşyeri sendika temsilcileri işçiler ile işveren arasında köprü görevi gördükleri için işverenin daha kolay tepkisini çekme riski altındadırlar. Şikâyetleri ileten kişi olarak işverenle doğrudan muhatap olmak zorunda kaldıklarından sürekli işten çıkartılma korkusunu da taşımaktadırlar. Bu nedenle Kanunda sendika temsilcilerine yönelik özel koruyucu düzenlemeler getirilmiştir.
İşyeri sendika temsilcisi sadece İş Kanunu'nun 24. maddesindeki derhal fesih nedenlerinin olması halinde işten çıkarılabilir. İşyeri sendika temsilcisinin süreli fesih uygulanarak işten çıkartılması mümkün değildir. İşverenin buna aykırı davranması halinde temsilci veya sendika işe iade davası açabilir. İşe iade davası sonucunda işverenin haksız olduğu ortaya çıkarsa, temsilci normal işçilerden farklı olarak boşta geçirdiği bütün sürenin ücretine hak kazanır. Ayrıca işe tekrar başvuran temsilcinin başlatılmaması halinde, iş ilişkisinin devam ettiği kabul edilerek temsilcinin ücret ve diğer hakları temsilcilik süresinin sonuna kadar kendiliğinden doğar. İşverenin iş güvencesi tazminatı gibi bir tazminat ödeyerek iş ilişkisini sonlandırma imkânı bulunmamaktadır. Bununla birlikte işveren, temsilcinin açık yazılı rızasını almadan işyerini de değiştiremez. Değiştirmesi halinde değişiklik geçersiz sayılır. Bu yolla temsilcinin dolaylı şekilde yıldırılmasının da önüne geçilmek istenmiştir.
