Fazla çalışanlara ya para ya zaman

İşçilerin haftada 45 saatin üzerinde çalışması ‘fazla çalışma’ya giriyor. Fazla çalışmada işçi talep ederse ücret yerine serbest zaman kullanma hakkı da var

İşçilerin haftada 45 saatin üzerinde yaptığı çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Denkleştirme uygulandığı durumda ise denkleştirme uygulanan dönem sonunda, haftalık ortalama 45 saati aşan kısım fazla çalışma olur.

Bununla birlikte bazı çalışma süreleri hukuka aykırı olduğu için, haftalık çalışma süresinin aşılıp aşılmadığına bakılmaksızın doğrudan fazla çalışma süresi olarak değerlendirilir.

Örneğin, günde 11 saati aşan çalışma süreleri, hafta tatilindeki çalışmalar, istisnalar dışında gece 7.5 saati aşan çalışmalar doğrudan fazla çalışma sayılır.

Fazla çalışmanın karşılığı her 1 saat fazla çalışma için 1.5 saat ücrettir. Kural olarak fazla çalışmaya karşılık ücret ödenmesi zorunludur. Bununla birlikte işçinin talep etmesi halinde fazla çalışmaya karşılık ücret yerine serbest zaman kullanma hakkı da bulunmaktadır.

Her çalışma ayrı değerlendirilmeli

Bütün primli veya yevmiyeli ücret ödeme sistemlerinde aynı kabulden hareket etmek ve sadece yüzde ellilik kısmın ödenmesi gerektiğine karar vermek bizi yanlış sonuçlara götürecektir.

Örneğin, prim sistemi, çalışma süresini esas alıyor ve kişinin normal çalışma süresinden fazla çalışması halinde prim ödeniyorsa, primin fazla çalışmanın zamsız kısmını karşıladığı ileri sürülebilecek, fakat prim sistemi çalışma süresinden bağımsız bir yapı öngörüyor, kişi fazla çalışma yapmasa bile prime hak kazanıyorsa, primin fazla çalışmanın hiçbir kısmını karşılamadığı iddia edilebilecektir. Aynı şekilde kişi yevmiyeli çalışsa da yevmiyede bir üst sınır varsa, yani işçi beş saat çalışsa da dokuz saat çalışsa da aynı ücreti alıyorsa, bu yevmiyenin içinde fazla çalışılan sürenin karşılığının olduğu kural olarak kabul edilemeyecektir.

Ancak işçinin ücretinin çalıştığı saat üzerinden hesaplanarak ödendiği durumlarda Yargıtay’ın yukarıdaki kararları istisnasız kabul edilebilecektir.

Ayda en fazla 22.5 saat mümkün

İşçi 5 saat çalışsa da dokuz saat çalışsa da aynı ücreti alıyorsa, bu yevmiyenin içinde fazla çalışılan sürenin karşılığının olduğu ancak fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olarak kabul edildiği sözleşmelerde mümkün olabilecektir. Ki bu durum Yargıtay’ın belirttiği sistemden farklıdır. Fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olmasında, fazla çalışmanın sadece bire bir kısmı değil bütünü ücretin içinde yer almaktadır. Aylık en fazla 22.5 saatlik, yıllık 270 saatlik fazla çalışma ücretin içinde kabul edilebilmektedir.

Bazı özel durumlar da var...

Daha önce özellikle satışa bağlı ücret ödenen bazı işyerlerinde ayrı bir fazla çalışma ücreti ödenmediğini, kişinin yaptığı satış oranında prim aldığını belirtmiştik.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi yakın tarihli bir kararında kişinin satışa bağlı prim almasının fazla çalışma ücretine hak kazanamayacağı şeklinde değerlendirilemeyeceği, prim adı altında ödemelerle fazla mesainin zamsız kısmının karşılandığını kabul etmişti. Bunun anlamı, prime hak kazanmak için yapılan fazla çalışmanın normal saatlik ücretinin primden karşılandığı, sadece kalan yüzde 50’lik bölümün fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerektiğidir.

Yargıtay başka bir çalışma şeklinde de aynı esası benimsedi. Hasılata bağlı günlük yevmiyeli işçilerin yevmiyelerinin miktarının günlük çalışma süresine bağlı olduğunu, ne kadar çok çalışırsa yevmiye artacağından çalışılan tüm saatlerin normal ücreti yevmiye içinde alındığından fazla çalışma ücretinin zamsız tutarının yevmiyenin içinde ödendiğini belirtti.
Bu nedenle fazla çalışma ücretinin sadece yüzde 50 zamlı kısmının hesaplanıp hüküm altına alınmasına karar verdi. Her iki çalışma şeklinde de ortak yön, işçinin fazla çalıştığı sürenin, ek ücret kazanmasına sebep olması ve fazla çalışmaya karşılık eksik de olsa bir ücret ödenmesi.

Bu nedenle Yargıtay ödenen bu ücreti tamamen göz ardı etmemekte fakat fazla çalışmanın sadece bire bir karşılığının ödendiğini, ek yüzde 50 zamlı kısmın ayrıca ödenmesi gerektiğine hükmetmektedir.

Derhal fesih sebebi nasıl işliyor?

Hasılata bağlı yevmiyede, artan ücretin fazla çalışmaya karşılık ödendiği kararlaştırılsa dahi, fazla çalışma ücretinin zamlı yüzde ellilik bölümü ödenmemişse işveren hukuki ve idari yaptırımlarla karşılaşacaktır. Çalışan ücretinin eksik ödenmesi nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilecek. İşçi bunun sonucunda kıdem tazminatına hak kazanacaktır.

Tüm bu nedenlerle işçinin çalışma süresinin kayıt altında tutulması ve süreye bağlı ücretin eksiksiz ödenmesi gerekmektedir.

İspat yükü işçide mi?

Fazla çalışma yaptığını ispatlama yükümlülüğü işçinin üzerinde. İşverenin işçinin imzasını taşıyan ve çalışma süresini gösteren bir belge sunmaması halinde, tanık beyanıyla da fazla çalışma ispatlanabilir.

Fazla çalışma tanıkla ispatlanacaksa, Yargıtay tanıklık yapacak kişilerin işverene karşı davalarının olmamasını arıyor. İşçi fazla çalışma yaptığını ispatladıktan sonra yapılan fazla çalışmanın karşılığının tam olarak ödendiğini ispatlama yükümlülüğü işverenin üzerinde.