Sosyal güvenlik sisteminde ölüm riskine karşılık sağlanan bazı yardımlar var. Bunlardan en önemlisi ölüm aylığı. Halk arasında yetim veya dul aylığı olarak bilinen ölüm aylığının alınması için bazı kriterler söz konusu. Dul aylığı denilince yalnızca kadınların bu aylığı alabileceği düşünülür. Halbuki kriterler karşılanıyorsa, dul erkekler de dul aylığı alabilir. Yani SGK, dul eşler arasında cinsiyet ayrımı yapmaz.
Ölüm aylığı alınabilmesi için ölen sigortalının en az 1.800 gün priminin bulunması gerekir. Yani, en az 5 yıl adına prim ödenmiş bir sigortalının vefatı halinde, geride kalanlara ölüm aylığı bağlanabilir. Bunun dışında, eğer ölen sigortalı eski adıyla SSK’lı, yeni adıyla 4/a’lı ise, her türlü borçlanma süresi hariç en az 5 yıldır sigortalı ve adına 900 gün prim ödenmişse de, geride kalanlara aylık bağlanması mümkün. Dolayısıyla, ölüm aylığı konusunda SSK’lıların avantajı söz konusu.
İmam nikahlı eş
Ölen kişinin prim ödeme gün sayısı yeterliyse, geride kalan dul eşe aylık bağlanır. Ancak geride kalan dul eşe aylık bağlanabilmesi için, ölüm anında çiftin arasında “yasal evlilik bağı”nın bulunması şart. Dini nikahla evlenmiş olma veya birlikte yaşama halinde geride kalan dul eşe aylık bağlanmaz.
Bunun yanında, ölmeden önce boşanmış bir çiftten, geride kalan ve henüz evlenmemiş olan eşe de aylık bağlanması mümkün değil. Evlilik bağının ölüm anında sürüyor olması şart. Dolayısıyla, boşanmış bir kadın veya erkek, boşanmış olduğu kocasından veya karısından ölüm aylığı alamaz.
Dul aylığı alabilmenin koşulları arasında çalışmamak veya SGK’dan gelir veya aylık almıyor olmak yoktur. Bu yüzden, dul eş çalışsa da aylık alabilir. Ancak dul eşin çalışıp çalışmaması, alacağı aylığın miktarını değiştirir. Dul eş çalışıyorsa bile, ölüm aylığının yüzde 50’sini alır. Aynı şekilde, emekli dul eş de aynı oranda aylık alır. Ancak, dul eşten başka aylık alma şartlarını sağlayan bir çocuk yok ve dul eş de çalışmıyor ya da emekli değilse, bu durumda dul eşe ölüm aylığının yüzde 75’i bağlanır.
Aynı şekilde emekli dul eş, emekli ve dul aylığını birlikte alabilir. Dul eşin aylığının oranını, aylık alan çocuklar etkiler ancak anne veya baba etkilemez. Yani, dul eşle birlikte ölen kişinin anne veya babasına aylık bağlanacaksa, aylık alacak çocuk yoksa, dul eş aylığın yüzde 75’ini, anne veya baba yüzde 25’ini alacaktır.
Evlilik aylığı keser
Dul aylığı alan eş evlenirse, dul aylığı kesilir. Diğer yandan, bu durum yalnızca resmi nikah halinde söz konusu. SGK son dönemde bu durumun suiistimalinin engellenmesi amacıyla denetimlere hız verdi. Dul aylığını kaybetmemek adına kağıt üstünde evli olmayan ancak birlikte yaşayan ve evlilik bağı çerçevesinde ilişkisi olan kişiler araştırılmaya başlandı.
Dul aylığı alırken evlenen ve bir müddet sonra boşanan dul eş, SGK’ya başvurursa yeniden aylık alabilir. Yani evlilik, dul aylığını tamamen kaybetme anlamına gelmez. Diğer yandan, dul aylığı alırken evlenen ve yeni eşi de vefat eden dul eş, hangi eşinden aylık almak istiyorsa o eşinden aylık alabilir. Söz konusu kişi her iki aylığı birlikte alamaz.
Erkeğe de bağlanır
SGK, dul aylığında kişinin cinsiyetine bakmaz. Kanundaki ifade “dul eş”tir. Dulluk yalnızca kadınlara has bir durum olmadığı gibi, ölüm aylığı açısından da böyle bir yaklaşım söz konusu değildir. Yani, gerekli kriterlere sahip erkekler de dul aylığı alabilir.
Örneğin 1.800 gün primi olan eşini kaybeden erkek, geride kalan çocuğu yoksa ölüm aylığı alabilir. Bu durumdaki erkek eğer çalışıyorsa ölüm aylığının yüzde 50’sini, eğer çalışmıyor veya emekli değilse ölüm aylığının yüzde 75’ini alabilir. Dul erkek evlenirse, bu durumda ölen eşinden dolayı aylık alamayacaktır. İleride boşanırsa, SGK’ya başvurarak yeniden ölen eşinden dolayı aylık almaya başlayabilir. Dolayısıyla, dul aylığında dul kadınlar için hangi koşullar geçerliyse, dul erkekler için de aynısı geçerli.
SGK ve kanun, dul erkekle dul kadın arasında ayrım gözetmezken, toplumda dul aylığını yalnızca kadınların aldığı algısının oluşmasının nedeni “toplumsal cinsiyet”tir. Kadınların dul olarak nitelendirildiği, erkeklerin ise “eşini kaybetmiş” olduğu düşünüldüğünden, böyle bir algı oluşuyor. Diğer yandan, erkeklerin mutlaka yeniden evleneceği düşünülerek uzun süre dul aylığı alamayacağı algısı var. SGK dul aylığı ödüyor olmasına rağmen söz konusu algı sebebiyle pek çok dul erkeğin bundan haberi yok. SGK’nın 2014 yılı verilerine göre dul aylığı alan kişi sayısı toplam 69 bin 575. Bu kişilerin 3 bin 401 erkek eş. Ölen kocasından aylık alan kişi sayısı ise 66 bin 174. Yani, aylık alanların yüzde 95’i.
Özay Şendir
Öğretmenlik ve sosyal statü
24 Kasım 2024
Didem Özel Tümer
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’dan ABD’ye YPG mesajı: Sineye çekmeyeceğiz
24 Kasım 2024
Abbas Güçlü
Öğretmenler neden mutsuz?
24 Kasım 2024
Zeynep Aktaş
Her şey faizlere kilitlendi
24 Kasım 2024
Ali Eyüboğlu
Aşkın Nur Yengi: ‘‘Rekabet derdimiz yoktu’’
24 Kasım 2024