Modern Türk şiirinde Kürt diyen ilk şair kim?
İlk Kürtçe kelimeyi kullanan şair kim?
Evet, bu zor ve bana kalırsa anlamlı iki soruyu geçtiğimiz günlerde twitter’daki mesajında Kürt edebiyatı üzerine çalışmalarıyla tanınan edebiyatçı, şair Selim Temo yanıtladı. Temo, bir tweet’inde şiiri bıraktığını açıklayan İsmet Özel’in şiirde 2008 yılında iddia ettiği gibi “modern Türk şiirinde Kürt diyen ilk şair” olmadığını yazıyordu.
Temo, “Türk Şiirinde Kürtler” adlı yayımlanmamış akademik makalenin yazarı olarak, modern dönemde Kürt sözcüğünün ilk kez II. Meşrutiyet’ten sonra kullanıldığını belirtiyor.
Ziya Gökalp’in 1908’de yazdığı Şaki İbrahim Destanı‘nda, Milanlı İbrahim Paşa için “Kürt kılıcı” ifadesini kullandığını hatırlatarak Mehmet Akif Ersoy’un 1915’te yayımlanan Berlin Mektupları‘nı anıyor:
Değil mi cenge koşan Çerkes’in, Laz’ın, Türk’ün
Arab’la, Kürd ile bâkidir ittihâdı bugün
Temo’ya göre bu beyit önemli çünkü, “ilk üç baskıda varken, 1928 tarihli dördüncü baskıdan çıkarılıyor.”
Nâzım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları‘nda da Kürtlerle ilgili birkaç dize var. Fakat bu kitap ancak 1966 yılında Türkiye’de basılabiliyor.
Dolayısıyla Selim Temo, cumhuriyet sonrası şiir tarihimizde Kürt ifadesini ilk olarak İlhan Berk’in kullandığını tespit ediyor.
1947 yılında yayımlanan İstanbul adlı kitabındaki “Bir Halk Ayaklanması Notları” şiirinde.
Toplu Şiirler’inde 66. sayfada...
İzoli Kürdi kabilesindenim / Van dağlarında adım söylenir
Bu kullanım Attilâ İlhan’ın 1948’de çıkan Duvar adlı kitabında
“ağlar gibi dövünüp şarkı söyleyen / karaşın kürtler lorke de lorke” dizelerinden bir yıl önce yayımlanmış.
Ama İlhan’ın da ilki, Kürtçe bir kelimeyi, “lorke”yi, yansıma sözcük olarak da olsa ilk kez kullanmasında.
Ahmed Arif, 1974 yılında Nihat Behram’la yaptığı bir söyleşide “dostooo” dediği için böyle bir iddiada bulunmuş.
1947’de yazıp 1948’de yayımlattığı “Rüstemo” şiirinde “dostoo” dediği için “ilk Kürtçe sözcüğü ben kullandım” diyen Ahmed Arif de yanılıyor. Çünkü Selim Temo’ya göre “dost” sözcüğü Kürtçe değil.
İsmet Özel’in Kürt’üne gelince...,
1966 yılında yayımlanan “Kan Kalesi” şiiri... (*)
her yerimde urlar çıkıyor, biraz kürt, biraz köylü, biraz makina
kangren oluyorum bahar geldiği için
urlarımı kesiyorum kör bir usturayla
Selim Temo, Berk ve İlhan’ın Kürt derken bir halkı anlattığını İsmet Özel’in ise bir türü anlattığını, köylü gibi, makine gibi bir varlığı tarif ederken kullanmasının özellikle altını çiziyor. Ona göre bu şiirde Kürt, “cins isim” olarak kullanılmış.
Dolayısıyla Kürt demek var. Kürtçe demek var...
Bu sırada Selim Temo gibi edebiyatçılar ve onların özverili çalışmaları önem kazanıyor. Asla kimin ilk kez neyi telaffuz ettiğini bulmak, dedektiflik yapmak için değil!
Hangi Türk şairin Kürt derken, dediğini Kürtçe derken yarattığı algıyı bugünkü gözlerimizle görmek için!
Çünkü barış sürecekse birbirimizin yüzüne gözlerimizin içine bakabildiğimiz sürece sürmeyecek mi?