Ceviz ağaçları yurdundan olmasın

Ceviz, badem, fıstık... Bu ürünlerin tüm dünyada en iyileri Türkiye’de yetişiyor, ancak dünyanın en önemli ceviz ve kabuklu yemiş gen havuzlarından biri olan koleksiyon bahçesi inşaata açıldı.

Kuru yemiş severiz. Yılbaşı eğlenceliği deyince herkesin ilk aklına gelen karışık kuru yemiş olur. Ceviz bir zamanlar baklava başta olmak üzere her tatlının içine harç olurdu. Mezelerden salatalara içli köftelerden Çerkez tavuğuna uzanan bir yelpazede nice tuzlu lezzetin olmazsa olmazıdır. Badem eskisi kadar mutfakta kullanılmasa bile sadece tatlıların, şekerlemelerin değil olağanüstü leziz taratorların ana malzemesiydi. Fıstığı anlatmaya bile gerek yok, baklava dünyasının yıldızı fıstığın Antep mutfağında içine girmediği tabak neredeyse yok. Her birinin en iyileri bizim topraklarımızda yetiştiriliyor; daha da iyilerini en lezzetli, en verimli, en iri, en mükemmellerini yetiştirmek için ziraat uzmanları var güçleriyle çalışıyor. Dünyanın örnek ürünlerine böylece ulaşılıyor. Ancak bu ürünler açısından dünyanın en önemli gen havuzlarından birini deprem vurmak üzere. Deprem olup bitmedi mi, duymadık böyle bir şey diyeceksiniz... Bu kez insan eliyle bir artçı deprem söz konusu! Kahramanmaraş’ta deprem konutları için yapılacak TOKİ inşaatlarından biri için bu “koleksiyon bahçesi” seçilmiş, bahçenin dörtte birinden fazlasını yok edecek şekilde planlanmış.

Dünyanın en iri cevizi

Ceviz Anadolu’nun has yemişidir. “Ana ile kız, helva ile koz” demişler, bunlar ayrılmaz ikililer. “Koz” pek çok yerde cevize verilen addır. Cevizin ağacı da çok kıymetli, mobilyacılıkta büyük değeri var. Anadolu’ya ilk demiryollarının gelmesiyle pek çok ceviz ağacı bu yüzden kıyıma uğramış, çoğu ağaç kesilip âdeta kaçırılır gibi Avrupa’ya gitmiş. Neyse ki sonraki yıllarda yerli ceviz çeşitlerimiz üzerinde çok heyecan verici ıslah çalışmaları yapılmış. 1990’larda Yalova’daki Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, bu konuda detaylı çalışmalar yapıp birçok ceviz türünü tescile almış. Ancak bundan sonra uzun süre başka bir kurum benzeri bir çalışmada bulunmamış, aradan 19 yıl kadar geçtikten sonra yeni bir hamle Kahramanmaraş’ta Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat bölümünden gelmiş. İşte bugün cevizin yıldızları denilen “Maraş-18” ve “Sütyemez-1” türleri bu çabanın ürünü. İlki, lezzeti ve içi bölünmeden bütün olarak kolayca ayıklanabilmesiyle tercih ediliyor. İkincisi ise çok ilginçtir, dünyanın en iri cevizi olarak biliniyor. Sütçü İmam Üniversitesi’nden akademisyen Prof. Dr. Mehmet Sütyemez tarafından geliştirilen bu cevizin tek bir adeti tam 26.63 gram. Sütçü İmam Üniversitesi ceviz araştırmaları konusunda öncü ve dünyaca tanınıyor, bugüne kadar Türkiye’de 22 ceviz çeşidini tescil ettirmişler.

Gen havuzu önemli

Bu nadide ceviz ve diğer kuru yemişler “Sert Kabuklu Meyveler Uygulama ve Araştırma Merkezi” (SEKAMER) tarafından oluşturulan bir bahçede yetiştiriliyor. Şu anda bu bahçe kabuklu yemişler konusunda Türkiye’nin tek gen havuzu, dünyanın ise Amerika Kaliforniya ve Fransa’daki iki merkezden sonra üçüncü önemli merkezi. Ceviz dışında badem, Antep fıstığı ve zeytin konusunda da çalışılıyor. Birdenbire 400 dönüm bahçe alanının 135 dönümü Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına tahsis edilip TOKİ konut alanı olarak belirlenmiş. Üstelik bu bölge tarım arazisi ve zemin olarak yapılaşma açısından da sorunlu; ayrıca zemin sağlam olsa bile tarım arazilerini betonlaşmaya açmak yanlış. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın önceliği tarım alanlarını korumak olmalı, ama aynı bakanlığın isminde olan “Şehircilik” tarafı, belli ki inşaattan yana! Bu haber, tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım tarafından yazıldı ve sayesinde geniş bir çevrede duyuruldu; ancak sadece tarım ve ziraat camiası değil, tüm gastronomi dünyasının da hızla bu tehlikeye dikkatleri çekmesi ve bahçenin betonlaşmaması için savaş vermesi gerekiyor. Şu anda Sütyemez Hoca, ekibiyle taşınabilecek 2-6 yaş arası fidanları söküp başka alanlara taşıyarak kurtarmaya çalışıyor. Ancak mevsim itibarıyla bir kısmı tutmayacak, telef olacak. Gelecekte mutfağımızda cevizli lezzetleri tarih sayfalarında değil, soframızda görmek istiyorsak ceviz bahçelerini kurtarmak için bu yer seçimine karşı çıkmalıyız.

Ceviz mutfağımız için, ceviz ağacı Anadolu için önemli. Nazım Hikmet’in “Ceviz Ağacı” şiirindeki gibi yaşlanan kadim bir ağaç:

“Başım köpük köpük bulut, içim dışım deniz;

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda;

Budak budak, şerham şerham ihtiyar bir ceviz.”