Zeytinde çeşitliliği koruma zamanı

Aydın’ın Memecik zeytini Avrupa Birliği tarafından tescil edilen ürünler arasına girdi. Daha önce de ülkemizden pek çok zeytin çeşidi ve yöresel zeytinyağları AB tescili almıştı. Zeytin çeşitliliğimiz zengin ancak zeytin çeşitlerimizi korumamız şart.

Türkiye dünyanın önemli zeytin coğrafyalarından biri. Dünya üretiminde 4. sıradayız ancak asıl zenginliğimiz nicelikte değil. Çeşit olarak sadece bu topraklara has oldukça zengin bir zeytin çeşitliliğimiz var. Üstelik bu zenginlik sanıldığı gibi sadece Ege ve Marmara bölgelerine ait değil. Karadeniz’den Artvin’e Güneydoğu’da Mardin, Kilis gibi illere; Akdeniz kıyılarından Antakya’ya kadar birbirinden çok farklı toprak ve iklim koşullarında yetişen, bu yüzden de lezzet profili olarak çok farklı özelliklere sahip bir zeytin yelpazesi bulunuyor. Bunların pek çoğu dünyanın önde gelen zeytinleriyle rekabet edecek kalitede. Artık dünyada zeytinyağı seçerken menşeine bakılıyor. Zeytin üreten ülkelerde yerel zeytin ağaçlarının korunması giderek önem kazanıyor. Yakın gelecekte şaraplardaki üzüm çeşidi gibi zeytinyağlarında da çeşit bilgisi, yetiştiği bölge, hasat zamanı, hatta sıkım tekniği gibi pek çok detay önem kazanacak. Zeytin çeşitliliği potansiyelimizi değerlendirmek için çok çaba göstermemiz gerekiyor. İklim değişikliği başta olmak üzere pek çok tehdit özellikle az bilinen yöresel zeytinlerin geleceği için tehlike oluşturuyor.

Zeytinyağı paleti oluşturdu

Zeytin çeşitlerimiz çok. Ancak zeytin çeşitliliğimizin kıymetini biliyor muyuz o tartışılır. Biz de son yıllarda farkındalık kazanıyoruz, yerli zeytin çeşitlerine verilen önem arttı. Yöresel zeytinlerden üretilen zeytinyağlarının ayırt edici özellikleri konuşulmaya başlandı. Artık mutfaklarda her şefin elinin altında bir zeytinyağı paleti olması gerektiğinden bahsediyoruz. Örneğin Od Urla’da şef Osman Sezener bir zeytinyağı menüsü oluşturdu, konuklarına farklı üreticilerin farklı zeytinyağlarından bir seçki sunuyor, böylece tat ve aroma tadımı ve uygun yemek eşleşmeleri yapılabiliyor. Bu farkındalığın artması zeytin çeşitliliğinin korunması için önemli bir adım.

Zeytin envanteri

Zeytinciliğimiz adına umut veren gelişmeler var. Türkiye’nin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne yaptığı başvuru sonucunda ‘Türkiye’de Zeytin Yetiştiriciliği ile İlgili Geleneksel Bilgi, Yöntem ve Uygulamalar’ dosyası onaylandı ve zeytincilik kültürümüz ‘Acil Koruma Gerektiren’ ibaresiyle kayıt altına alındı. Diğer yandan Avrupa Birliği desteğiyle yürütülen Anatolivar projesi ilk yılını tamamladı. Amacı ‘Anadolu’da Zeytin Üreticisi Toplulukların Güçlendirilmesi’ olarak tanımlanan proje İtalya’da Slow Food oluşumu SlowOlive ve Türkiye’de UZZK-Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi iş birliğiyle Proje Evi Kooperatifi tarafından yürütülüyor. Türkiye’nin zeytin envanterinin çıkarılması ve zeytin çeşitliliğinin Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Sürdürülebilir Tarım doğrultusunda korunarak gelecek nesillere yaşatılması amaçlanıyor. İlk yılın çalışmalarını yansıtan Zeytin Postası da ilk sayısını yayınladı, Anatolivar sosyal medya hesaplarından ulaşılabiliyor. Üç yıllık proje sonunda Türkiye Zeytin Atlası ve Rehberi çıkacak.

14 yeni çeşit tescil edildi

İzmir’deki TAGEM Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü’ne bağlı Zeytin Gen Bankası Kordoba ve Marakeş’ten sonra bu konuda dünyadaki üçüncü merkez. 364’ü dünyadan 100’ü Türkiye’den olmak üzere tam 464 zeytin çeşidi burada koruma altında. Akdeniz havzasında Arnavutluk, Cezayir, Fas, Fransa, Hırvatistan, İspanya, İsrail, İtalya, Kıbrıs, Lübnan, Mısır, Portekiz, Slovenya, Suriye, Tunus ve Yunanistan dışında İran ve Şili’den de zeytin örnekleri Bornova’da yaşatılıyor. Zeytin Gen Bankası ayrıca iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak için çalışmalar yapıyor, yüksek verim ve üstün kalite arayışında ıslah çalışmaları yapıyor. Bu doğrultuda yerli zeytinlerin ıslahıyla 14 yeni zeytin çeşidi tescil edilmiş. Yeni zeytin çeşitlerimiz şöyle: Gemlik 21, Gemlik 27, Hayat, Hanım Parmağı, Memecik Klon 9, Arsel, Sultani, Beylik, As Topakaşı, Ada Yerlisi, Kaya, Uğur, Elvan ve Körfez10.

Avrupa Birliği tarafından Coğrafi İşaret tescili alan zeytin çeşitlerimiz ve zeytinyağlarımız:

Nizip zeytinyağı, Ayvalık zeytinyağı, Mut Zeytinyağı, Aydın Memecik zeytinyağı, Edremit körfezi yeşil çizik zeytini, Milas Yağlı zeytini, Edremit zeytinyağı, Gemlik zeytini, Milas Çekişke zeytini, Kilis zeytinyağı, Milas zeytinyağı.