FAZLA ÇALIŞMA KONUSUNDA İŞÇİLERİN HAKLARI
İş Kanunu 41. maddesi ve bu maddeye göre çıkarılan yönetmelikte “Fazla çalışma, yasada yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.” denilerek artık fazla çalışmanın belirlenmesinde günlük çalışmaya göre değil haftalık çalışma süresinin esas alınması benimsenmiştir.(İş K.m 41/1ve yön m3)
İş Kanunun 63. maddesinde normal çalışma süresi (haftalık 45 saat) günde 11 saati aşmamak koşulu ile işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilmiştir. Yani işçilerin sağlıklarını korumak amacıyla , 24 saat içinde işçiye kesintisiz 12 saatlik bir dinlenme olanağı sağlayacak bir şekilde günlük çalışma süresinin bir işçi için en fazla ara dinlenmeler hariç 11 saat olması benimsenmiştir. Haftanın beş iş gününde 9 saat çalışılan işyerlerinde günde 2 saat, haftanın 6 iş gününde 7, 5 saat çalışan işyerlerinde günde 3, 5 saat olarak fazla çalışma yapılabilecektir. Yine fazla çalışma sürelerinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamayacaktır. Fazla çalışmada ise yarım saatten az çalışmada yarım saat, yarım saati aşan çalışmada bir saat olarak sayılır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarın % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenecektir denilmektedir.(İş Kn. 41/2 yön.m 4) Örneğin, saati 10 TL ye çalışan işçi, fazla mesai olarak bir saatini 15 TL olarak almalıdır.
Fazla saatlerde çalışmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır.(İş K. 41/7 yön 9) Ayrıca işveren, fazla çalışma yaptırdığı işçilerin çalışma saatleri gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir suretini işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. Fazla çalışma ücretleri normal çalışma ücretleri ile birlikte ödemek zorundadır. İşveren, normal ücrette olduğu gibi fazla mesai ücretlerini de 20 gün içinde ödemek zorundadır.
Yargıtayın yerleşik kararlarında ise işçinin günlük ortalama çalışması 12 saat olması durumunda işçinin 1, 5 saat ara dinlenmesi yaptığını, işçinin günde 10 saat çalışmasında 1 saat ara dinlenmesi yaptığını kabul etmektedir. İşçi, ara dinlenme sürelerinde çalışsa bile bu sureler dinlenme varsayılmaktadır.
İşçinin ücret bordrolarında fazla çalışma sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılması, işçinin fazla mesai yapmadığının kanıtı değildir. İşçi böyle bir bordroyu imzalamış olsa dahi fazla mesai hakkından vazgeçmesi söz konusu değildir.
Buna karşılık, işçinin bordrosunda açıkça fazla çalışma yapılmadığı belli olan veya bir kısım işçilerin fazla çalışma ücretine hak kazandıkları yazılı bulunan kendisi fazla mesai yaptığı halde bordrolarında ücret tahakkuk ettirilmediğini gören işçi bordroyu “ihtirazi kayıt” ileri sürerek imzalamak zorundadır. Bunun gibi, fazla çalışma yapılıp ücretinin alındığı bazı aylarda ise fazla çalışmanın yapılmadığı görülüyorsa, ihtirazi kayıt koymayarak bordroyu imzalayan işçinin artık fazla mesai ücreti talep etmesi söz konusu olamaz. İşçi bu durumda fazla çalışma ücreti talep ettiği takdirde iddiasını yazılı delil ile kanıtlamak zorundadır. Aksi halde Mahkeme işçinin fazla mesai taleplerini kabul etmeyecektir.
Kısacası işçinin bordrosunda fazla çalışma ücreti yoksa ve işçinin fazla çalışması da söz konusu ise işçi bu çalışmasını tanıkla ispatlayabilir. Bu şekilde işçinin tanıkla fazla mesai ücretinin ispatı söz konusu olduğunda işveren işçinin fazla mesai yapmadığını değil fazla mesai ücretlerini işçiye ödediğini yazılı belge ile ispatlamak zorundadır. Ayrıca işverenin, fazla mesai ücretlerini işçiye haricen elden ödüyorum savunması da Mahkemece dinlenmez. İşçinin ücret bordrosunda fazla çalışma varsa ve işçi bu bordroyu ön koşulsuz imzalamış ise fazla çalışmasını tanıkla ispatlayamaz, işçi ancak yazılı delil ile fazla çalışmasını ispatlaması gerekecektir. Bu nedenle işçilerin, işyerinden puantaj kayıtlarını veya fazla mesai defterlerinin suretlerini alarak saklamasının işçinin yararına olacağı aşikardır. İşçi tanık ile fazla çalışmayı ispat etme durumunda Mahkeme hakkaniyet indirimine gitmektedir. Fakat işçi, fazla çalışmasını her türlü delille ispatlayabilmektedir. Yapılabilecek fazla çalışmanın yıllık olarak 270 saat ile sınırlandırılması, bu miktarı aşan çalışmaların fazla çalışma gibi değerlendirilmesine de engel değildir. İşçi 270 saatin üzerinde fazla çalışma yapmışsa, işverene ücreti ödemekten kaçınma hakkı tanımak işçiyi sebepsiz zenginleşme kurallarına başvurmaya mecbur tutmak, kanunun yasak hükmüyle izlediği amaca ters düşer. Kaldı ki, işçi yararına konulmuş bir hükmün onun zararına uygulanması amaca uygun yorum olmayacaktır. Hafta tatili, dini ve resmi bayramlardaki çalışma İş Kanununda ayrıca düzenlendiğinden 270 saatlik fazla çalışma süresinin hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yargıtay uygulamalarında, genel müdür, işletme müdürü gibi üst düzey yönetici konumundaki kişiler mesai cetvellerini istedikleri gibi düzenleme yetkisine sahip olduklarından, kural olarak fazla çalışma ücreti talep edemezler. Fakat bu kural kesin değildir. Her somut olay Mahkemece ayrıca değerlendirilmelidir. Eğer yönetici durumundaki şahıs çalışma saatlerin düzenlenmesi yönünden talimat veren/verme yetkisine sahip daha üst düzeyde yetkili varsa bu kural uygulanmayarak yönetici olan işçinin fazla çalışması hesaplanabilecektir. Bunun için Mahkeme işyerinde üst düzey yönetici bulunup bulunmadığını ve bu yönetici olan işçiye talimat verip vermediğinin araştırılması gereklidir.Bu amaçla yönetim şeması , belge ve kayıtların Mahkemece temin edilmesi gerekir. Ayrıca işçinin ücretinin emsalleri ile arasındaki oran, mutlaka göz önünde tutulmalıdır. Fazla mesai sadece işyerinde veya mesai saatleri içinde gerçekleşmesi gerekmez Örneğin işçinin günlük veya haftalık rapor vermesi periyodik olarak işverene bildirilmesi zorunluluğu söz konusu ise çalışmaların rapor edildiği ve işverenliğe ulaştırılması için geçecek sürenin de bu anlamda değerlendirilmesi gereklidir.
Fazla çalışma ücretlerinde zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu ücretlere de bankaların mevduata uyguladığı en yüksek faiz oranı uygulanır. İşçi, işverence fazla çalışma ücreti ödenmediği takdirde iş akdini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda işçi, kıdem tazminatına hak kazanır fakat ihbar tazminatına hak kazanamamaktadır.
dan irtibat numaralarımıza ulaşabilirsiniz.