Geleceğin iktidarı 'yaratıcılık'

Alibaba’nın kurucusu Jack Ma, 2030 yılına kadar robotların 800 milyon işin yerini alacağını söyledi. Yapay zekanın getireceği problemlerden kurtulmanın tek yolu ise yaratıcılık olacak. Prof. Uğur Batı ile çocuklarda zeka ve yaratıcılığın gelişimini konuştuk.

Çocuklarımızın yaratıcı kişiler olmasını istiyoruz. Peki ama yaratıcı olmak ne demek, neden önemli, yaratıcı olmak için neler gerekli ve en önemlisi ebeveyn olarak biz yaratıcı bir yetişkin miyiz? İşte tüm bunları Prof. Uğur Batı ile konuştuk.

- Yaratıcılık neden gerekli?

Gelecekte hayal gücü iktidara gelecek. Başka çaresi yok. 30 yıl içinde, şu an sahip olduğumuz mesleklerin çoğunu yapay zekalar, sensörler, insansız teknolojiler devralacak. İçerisinde yaratıcılık, sezgisellik, inovasyon yani insana dayalı projeleme sistemlerinin olmadığı tüm iş kolları ve sosyal hayattaki alanlar, insan dışı alana kayıyor. Dolayısıyla insanın hayatta kalabilmesi için mutlaka insana dayalı pratiğin geliştiği başka bir dünya düzeni kurulmalı. Yaratıcılık da bu noktada devreye giriyor. Beslenme, sosyal yaşam, eğlence ve kültürel alanlarda henüz yapay zekaların geliştiremediği yeni ekonomi alanları oluşturulacak. Üstelik bu çok yakın gelecekte olacak. Analog düşünce, yani tek bir konuda bilgi sahibi olup hayatımızı devam ettirdiğimiz düşünce stili geçmişte kaldı. Bilgisayarların birbirine bağlanması gibi, insanların da birbirlerinin zeka alanından faydalanması gerekli. Bağlantılı zihinler çözüm üretebilir. O nedenle insan zekası, yaratıcılık ve hayal gücüne ilişkin söyleyeceğim en önemli şey sosyalleşme.

- Herkes aynı oranda yaratıcı olabilir mi?

Yaratıcılık bir öğrenme faaliyetidir. Bir insan doğru öğrenme yöntemlerini uygularsa 50 alanda uzmanlaşabilir. Beynimiz yapısal ve kimyasal olarak her an değişiyor. Bu nedenle ömür boyu bu yaratıcılık kapasitemiz var. Bunun ne derece gelişeceği de sosyal çevremizle alakalı.

- Çocuklarda yetenek nasıl geliştirilir?

Yetenek yerine duyusal kapasite demeliyiz. Farklı duyusal kapasitelerle doğuyoruz. Yeteneğim yok deyip vazgeçebiliyoruz ama hepimizin bir duyusal kapasitesi var. Örneğin görme kapasitemiz var ama hepimizin farklı. Doğru öğrenme teknikleri ve disiplinli çalışma ile duyusal kapasitemizi geliştirebiliriz. Herkes her şeyi öğrenebilir, bazısı 3 ayda, bazısı 7 ayda ama öğrenir. Çocuklara da bu yapabilirliği aşılamak gerekli.

“Çocuğun öğrenme biçimini keşfetmeli”

- Peki bu kapasiteyi arttırmak için yaratıcılık teknikleri nedir?

Yetişkin ve çocuk öğrenmesi farklı olsa da temelde benzer yanlar var.

- Uygun ortamın seçilmesi.

- Kişiselleştirme. Herkesin öğrenme biçimi farklıdır. Ebeveynlerin de çocuklarının öğrenme biçimini fark etmeleri gerek. Kimisi sözel, kimi görsel, kimi etkileşimle öğreniyor. Çocuğun hangi duyusallığı kuvvetliyse, bütün deneyimleri oraya inşa etmek gerekiyor.

- Zihinsel, fiziksel ve duygusal olmak üzere 3 tür kapasitemiz var. Bu kapasitelerden birini ana kapasite, birini yardımcı, diğerini çekinik kapasite olarak kullanıyoruz. Tüm bunların dengeli bir şekilde kullanılabiliyor olması önemli. Biz toplum olarak genelde fiziksel kapasite ile hareket ediyoruz. Yaratıcılık için sadece bilişsel değil, duygu ve hareketi de katmalıyız.

- Tersine mühendislik yapmak. Örneğin en sevdiğin dizileri izlerken karakterleri yorumlamak, mekana, çekime, açıya ve her şeye dair fikirleri not almak. Hepsini izlerken böyle izlemek. Çocuklar için de çevresinde deneyimledikleri her şey için bu yöntem kullanılabilir. Ben kızımla yapıyorum. Mesela salyangoz görünce fotoğrafını çekip, araştırıp, notlar alıp, yazıp yorumluyor. Öğrenmesi için inanılmaz bir yöntem. İzlediği çizgi filmleri de bu şekilde yorumluyor, kavramları daha iyi sahipleniyor.

- Yaratıcılığın duygusallaştırılması. Yarattığın şeyin duygusal karşılığı olmalı çünkü duygusal şeyleri daha kolay öğreniriz.

- Uyandıktan sonraki ilk saatler en yaratıcı olduğumuz zamanlar. Yaratıcı olmak istediğimiz konuda çalışıp, uyuyup uyandıktan sonraki anı değerlendirmeliyiz.

- Kafa boşaltmak. Beynin en yaratıcı olduğu anlar, hiçbir şey yapmadığı zamanlar.

- Zeka ve yaratıcılık doğru orantılı mı?

Elbette zekanın bir etkisi var. Ancak zekanın farklı türleri var. Zeka türünü keşfetmek, zekanın oranını keşfetmekten daha önemli.

- Çocuklarımızın yetenekli olduğunu düşündüğümüz alanlarda, ilgisini nasıl geliştirebiliriz?

Çocuk yapabildiği şeyi görürse zaten ister. Yetenekli fakat istemiyor. O zaman lafla anlatmaya çalışmanın hiçbir faydası yok. İyi örnekler göstermeliyiz. Rol modelleri hayatının içerisine sokmalıyız. Ailenin ısrarcı değil, kapsayıcı olması gerekiyor.

Bir şeyin yaratıcı olması için;

- Mutlaka bir değer içermeli.
- Asimetrisi olması gerekiyor.
- Kültüre özgü olması gerekiyor.
- Yaratıcılığın füzyon olması gerekiyor. (bütünleştirme, esinlenme)
- Fikirlerin mutlaka hareket halinde olması gerekiyor. (kendini yeniliyor olmalı)