Bin derde deva: Salep

Çayırotu ve çamçiçeği olarak da adlandırılan salep; Orchidaceae (orkideler) ailesinden tel köklü otsu bir bitkidir. Anadolu’da orkide türlerine genel olarak verilmekte olan ad Salepgillerdir ve Saşepgiller familyasının bir üyesi olan salep bitkisinin kökü 2 yumrulu olup gövdesi dik ve silindirimsi olan çiçekleri salkım veya başak şeklindedir.

Yurdumuzda birçok çeşidi olan salep (Orchis maculata) ormanlarda ve nemli çayırlarda yetişir. Türkiye’de sık görülen türü olan Anadolu salepotu (Orchis anatoiica) kırmızı veya mor çiçeklidir ve özelikle Batı Akdeniz, Ege, Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinde yaygın olarak yetiştirilir. Ülkemizde salep denince akla gelen yer ise Burdur’un Bucak ilçesidir. Nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olduğu için de 1974’ten beri salep ihracatı yasaktır.

Hem gıda olarak tüketilebilen hem de ilaç üretiminde hammadde olan salebin esas olarak kök kısmı kullanılmaktadır. Toprak kazılarak elde edilen salep kökü yumruları müsilaj, glikoz ve uçucu bir yağ taşımaktadır. İçerdiği en önemli ham madde glikomannan olan salep gıda sektöründe temel olarak dondurma ve içecek üretiminde kullanılmaktadır.

Geleneksel sıcak Türk içeceği olan salep kırık beyaz renkte ve üzerine tarçın serpilerek içilen kıvamlı bir içecektir. 8. yüzyılda İslamiyet’in kabulü ve takibinde alkolün yasaklanması ile içilmeye başlanmıştır. İlk başlarda sağlık amacı ile kullanılmış olan salepten birçok tıp kitabında bahsedilmektedir. İbn-i Sina’nın filozoflar macunu malzemeleri arasında adı geçen salep, Osmanlı sarayında üretilen padişah macunu malzemeleri arasında da sayılmaktadır. Osmanlı döneminde yemeklerde de kullanılan salep 15. yüzyılda -kahve alışkanlığı yerleşmeden önceki dönem- Avrupa’da da yaygın olarak içilmekteydi.

Salep tadı dışında vücut açısından faydaları ile de bilinmektedir. Bu faydaları şu şekilde özetleyebiliriz:

Hazmı kolaylaştırır, mideye iyi gelir.

Vücut direncini arttırır, kuvvet verir.

Öksürük ve solunum yolu rahatsızlıklarına iyi gelir.

Kabızlığı önler ve hemoroid gibi kabızlık ile tetiklenen hastalıklarda faydalıdır.

Tüm bu bilgilerin ardından soğuk kış akşamlarında içimizi ısıtması için sıcacık bir fincan salep tarifi vermek istiyorum: Öğütülmüş kök yumrulardan 1 çay kaşığı az su ile bulamaç hale getirilip üzerine 300 gr. süt konarak karıştırılıp 15 dakika kaynatılır. Tercihe göre az miktarda doğal bal ile tatlandırılıp üzerine tercihen tarçın ve zencefil eklenerek içilir.

Mutlu ve sağlıklı haftalar dilerim.

Doç. Dr. Cem ARITÜRK

Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı