Nysa ve Teos’da tarihin izinde

Antik kentler insanda aynaya bakmak gibi bir duygu yaratır. Baktıkça gördüğün çizgiler sana yürüdüğün yolları, akan zamanı fısıldar... Türkiye İş Bankası’nın desteğiyle sürdürülen kazılarda Nysa ve Teos antik kentlerini gezerken de benzer bir duygu kapladı içimi. İnsanın kendini arayışı bu kazılarda; sabır, emek ve zamanla harmanlanıyor. Kimbilir üzerinde yürüdüğümüz antik kentlerin eski sakinleri bugünlerde bizim içinden çıkmaya çalıştığımız pandemiyle ilgili bize neler söylerdi? Onları duymak imkansız ama ardlarında bıraktıkları izleri sürenleri dinlemek çok kıymetli. Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde bulunan Nysa Antik Kenti, bu anlamlı keşif için ilk durağımız oluyor.

Kazının başında Ankara Üniversitesi’nden Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner bulunuyor. Onun başkanlığında yürütülen kazılarda Roma döneminin mimari, şehir planlaması ve mühendisliğinin en etkileyici örneklerinden biri olan eğitim ve kültür kenti Nysa yeniden ortaya çıkıyor. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde kesintisiz biçimde yerleşim bölgesi olan Nysa Antik Kenti, M.Ö. 3’üncü yüzyıla tarihleniyor. Nysa’da bu yıl çalışmalar pandemi koşullarında yürütülüyor. Biz de antik kenti birlikte gezdiğimiz kazı başkanı Doç Dr. Öztaner’e kentin önemini soruyoruz “Nysa, Helenistik dönemde kurulmuş bir antik kent ama şu anda görülen bütün kalıntılar Roma, Bizans dönemi ağırlıklı olarak karşımıza çıkıyor. Kentin önemi, bir dere yatağı üzerinde kurulu olmasından geliyor. Zor bir topografyada kurulmuş olması sebebiyle Roma mimari ve mühendisliğinin örnek kenti. Üç köprüsü, tüneli, tiyatrosu, bu vadi üzerine kurulmuş stadionu, cadde ve sokak sistemiyle, şu an içinde bulunduğumuz sütunlu caddesiyle çok özel bir nokta” diye anlatıyor.

Nysa, aynı zamanda döneminde bir eğitim ve kültür kenti olması, gymnasionu, kütüphanesi ve ünlü Amasyalı coğrafyacı Strabon’un gençliğinde burada eğitim gördüğünü söylemesiyle de öne çıkıyor.

Mitolojide Hermes, çocuk Dionysos’u Nysa Dağı’nın perilerine getirir. Nysa’lılar inşa ettikleri tiyatronun sahne binasının podyum frizlerinde, Nysa tanrısı olan Dionysos’un yaşamından kesitlere yer vermişlerdir. Mitolojik boyutuyla Dionysos’un büyüdüğü kent olması açısından da önemli Nysa.

ENGELLİ DOSTU ANTİK KENT NYSA

Doç. Dr. Öztaner bu yılki kazı çalışmalarının bu ay içinde tamamlanacağını anlatıyor:

“Restorasyon, koruma, onarım, yayın-belgeleme çalışmaları devam edecek. Her aralık ayında bir sonraki yılın planlamasını yapıyoruz, bu dönemki en önemli çalışma alanımız Nysa’nın cadde ve sokak sistemiydi. Sütunlu cadde ve cadde üzerindeki yapıları ortaya çıkarmak için çalıştık. Bu yıl ortaya çıkan anıtsal çeşme (nymphaion) yapısında önümüzdeki yıl da çalışılacak. Sütunlu cadde üzerindeki çalışmalar da devam edecek.”

Bugüne kadar tiyatroda, gymnasionda, Agora’da, Yaşlılar Meclisi’nde, kütüphanede, forumda, çarşı bazilikasında, cadde-sokak sisteminde arkeolojik kazılar yapılan Nysa Antik Kenti, eski Kavaklı Yolu güzergâhında yer almasıyla da engelli dostu bir yapıya sahip. Bu açıdan engellilerin araçlarıyla kentin önemli yapılarını görebilmesine de fırsat veriyor.

“ÇALIŞMALARI KİTAPLARLA PEKİŞTİRİYORUZ”

Zuhal Üreten - İş Sanat Genel Müdürü

Anadolu’nun kadim toprakları arkeolojik açıdan çok önemli bir kültürel zenginliği bağrında saklıyor. Arkeolojik açıdan dünyanın en zengin toprakları üzerinde yaşıyoruz. Bu zengin arkeolojik varlığın gün yüzüne çıkarılması, bugünkü nesillerle buluşturulması ve geleceğe aktarılabilecek biçimde korunması her birimizin sorumluluğu. Bu sorumluluk bilinciyle İş Bankası bu alanda yürütülen çalışmalara uzun soluklu ve sürdürülebilir biçimde destek olmaya çaba gösteriyor. İzmir Teos ve Aydın Nysa antik kentlerindeki katkılarımızın yanı sıra desteklediğimiz kazı çalışmaları arasında Gaziantep Zeugma, Antalya Patara ve Kaman Kalehöyük yer alıyor. Kazı çalışmalarına desteğimizin yanı sıra antik kentlerin tanıtımı için çaba gösteriyor, sürdürülen bilimsel çalışmaların hazırlanan kitaplarla kalıcılığını pekiştirmeye de önem veriyoruz.

“ANAKREON ŞİİR GÜNLERİ’Nİ DÜZENLEMEK İSTİYORUZ”

Ertesi gün rotamızı ülkemizin ilk sakin şehri unvanına sahip Seferihisar’a 8 km mesafedeki Teos Antik Kenti’ne çeviriyoruz. Heredot’un “Dünyanın en ılımlı yeri” diye anlattığı bu antik liman kenti 3 bin yıllık bir tarihe sahip. Teos’ta kazılar 2010’dan bu yana Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Musa Kadıoğlu başkanlığında yürütülüyor.

Türkiye’deki en büyük Dionysos Tapınağı’nın yanı sıra akropol, antik tiyatro, sarnıç, antik liman gibi Helenistik ve Roma dönemi yapılarının yer aldığı Teos, M.Ö. 3’üncü yüzyılın ikinci yarısından M.Ö. 2’nci yüzyıl ortalarına kadar Dionysos Sanatçılar Birliği’ne de ev sahipliği yapmış bir yer. Pandemi koşullarında küçük bir ekiple yürütülen çalışmalarda, mimarı Prieneli Hermogenes olan Dionysos Tapınağı’nda yapının tamamen gün yüzüne çıkarılması hedeflenmekte. Şimdiye kadar antik tiyatro, meclis binası, sarnıç, güney liman iskelesi ve surlarda kazı çalışmalarının gerçekleştiği Teos Antik Kenti’ndeki 2020 yılı kazı takviminde Dionysos Kutsal Alanı ile antik tiyatro ve meclis binasında kazı ve onarım çalışmaları devam etmekte.

Kazı başkanı Prof. Dr. Musa Kadıkoğlu aralıksız en uzun soluklu yürütülen kazı çalışmalarına başkanlık yaptığı Teos’ta yapılanları “Teos’ta çalışmaya başlarken 30 yıllık bir plan yaptım. 30 yıllık çalışma planımın üçte biri geride kalmış oldu ve bu en zorlu dönemdi. 2015’te kentin bir ören yeri olmasını sağladık. Kentin yaşaması adına bu gerekliydi. Arkeolojik olarak özellikle Hermogenes bahsinde tapınağın araştırılmasına büyük ağırlık veriyoruz. Helenistik dönem mimarisinin anlaşılması ve Roma dönemindeki değişim en büyük araştırma konumuz” şeklinde anlatıyor.

Kadıoğlu, “Bunun dışında kentteki diğer yapılar, arkaik dönem, Dionysos Tapınağı, yazıtlarıyla ünlü kentin meclis binası araştırma konumuz. Kent; tiyatrosuyla, arkopoldeki yapılarıyla, meclis binası, sarnıcı, güney limanı ve tapınağıyla kent olma niteliğini göstermeye başladı. Bu yılki çalışmalara martta başlamayı planlamıştık fakat pandemi nedeniyle 1 Haziran’da küçük bir ekiple tam anlamıyla çalışmalara start verebildik” diyor. Dionysos Sanatçılar Birliği’ne ev sahipliği yapmış olması nedeniyle de öne çıkan Teos Antik Kenti’nin daha bilinir hale gelmesi ve ziyaret edilmesi için Prof. Kadıoğlu Teoslu şair Anakreon’a değiniyor: “Amacımız Teos’ta Teoslu lirik şair Anakreon’un adıyla geleneksel Anakreon Şiir Günleri’ni belli bir tarihte her yıl yapabilmek.”