Erkek kısırlığında yeni bir bakış: Sperm haritalama

Prof. Dr. Gökalp Öner - Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı / Erkek faktörü de çocuk isteminde ciddi önem arz ediyor. Yüzde elli kadar. Öyle ki erkek kısırlığı dediğimiz durumu çocuk istemi için başvuran çiftlerin yüzde 30’unda erkek sebepli, yüzde 40’ında ise çift olarak hem kadın hem de erkek nedenli görmekteyiz.Öncelikle hekime başvuran her erkekten ilk olarak sperm analizi istenir ve görülen sperm sayı, hareket ve yapısına göre de tedaviyi şekillendirir. Sperm hareketi önemlidir çünkü hareketli spermler rahmi ve tüpü geçip yumurtayı döller. Normal yolla gebelik için sperm analizinde toplam sperm sayısının 15 milyonun üzerinde, hareketli sperm sayısının da 10 milyonun üzerinde olması görülmek istenir. Hareketli sperm sayısı 5-10 milyon arası görülmüşse bu sayı aşılama için yeterli olarak değerlendirir ve aşılama tercih edilebilir. Fakat bu sayı 5 milyonun altında ise tüp bebek planlaması yapmak durumunda kalınır. Beş milyonun altında görülen sperm için tüp bebek tedavisi spermin hareket sayısına ve yapısal bozukluğuna göre şekillenir. DNA hasarı (genetik bozukluğu olan) görülen sperm için tedavide mikroçip uygulanırken, hareketli olmayan spermler için IMSI (ultra mikroenjeksiyon) yöntemi denenmektedir.

DNA hasarı olan spermler ayıklanır

Şimdi soracaksınız: “Mikroçip nedir? IMSI nedir?”

Tüp bebekte mikroçip yöntemi ile spermler özel bir çipin içerisinde yüzdürülür. DNA hasarı olan spermler ayıklanır. Kalan spermlerden en kaliteli ve hızlı olanlar seçilir. IMSI yöntemi ise normalde tüp bebekte spermler mikroskopta 200 büyütmede seçilirken bu yöntemle 8000 büyütme ile seçilir. Bu şekilde yapısal olarak en normal spermler seçilmiş olur. Bir buçuk milyonun altında hareketli sperm sayısı ya da azospermi dediğimiz yani hiç sperm olmaması durumunda genetik nedenler ve hormonlara bakılabilir.

Özellikle erkeklik geni olan Y kromozomunun 3 bölgesi vardır ve bunlar A, B, C şeklinde isimlendirilir. En önemli kısım baş kısmı olan A kısmıdır. Eğer spermde A kısmı yoksa tüp bebekle gebelik şansı maalesef imkânsıza yakındır. B ve C bölgesi yani boyun ve kuyruk bölgesinde görülen eksikliklerde tüp bebek ile gebelik elde etme şansı vardır.

Azospermi ile ilgili aslında büyük bir başlık açsak hiç fena olmaz çünkü son zamanlarda bu durumdan çok fazla muzdarip çift vardır. Öncelikle azospermi hastalarda iki sebepten ötürü sperm çıkışı yoktur. Birinci sebep; spermin testiste üretilememesi, ikinci sebep ise; spermin, kanalların kapalı olmasına bağlı olarak dışarıya çıkamamasıdır.

Cerrahi işlem yapılması gerekebilir

Azospermide spermin testiste üretilememesi durumunda ön tedavi planlaması yapılarak sonrasındaki mikrocerrahi ile sperm bulma şansı yüzde 50’dir. Spermin kanallara bağlı olarak (kapalı olması durumu) dışarıya çıkamaması durumunda cerrahi işlem uygulaması yapılarak sperm çıkışı sağlanır. Bunlar dışında erkekte çocukken geçirilen kasık fıtığı veya inmemiş testis öyküsü, ateşli hastalık öyküsü ve hormonal bozukluk öyküsü de önemlidir. Şeker hastalığı olan erkeklerde ise sperm idrar torbasına kaçabilir.

Peki azospermilerde hemen testisten ameliyatla sperm bulma işlemi yani TESE mi yapılmalı? Bu yeni sperm haritalama yönteminde TESE öncesi spermlerin sınıflaması yapılır. Erkeğin hormonlarına göre ön tedavi ile sperm canlanması sağlanır. Sonra TESE yapılarak en sağlıklı sperm yapay zeka ile seçilir. İlk mikrotesede sperm çıkma şansı yüzde 50 iken ikinci mikrotese de bu oran dramatik olarak yüzde 15’e düşer. O yüzden mikrotese öncesi ilaç tedavisinin planlanması ve kişiselleştirilmesi çok önemlidir. Sperm haritalama yaptıktan sonra sağlıklı sperm üretimi kişisel hormon değerlerine göre ayarlanır. Sperm çıkışı 8000 büyütmedeki mikroskopta görüldükten sonra tüp bebek işlemlerine geçilir.

Tabii ki bu elde edilen spermin de döllenmesi için yine teknolojiden faydalanılır. Son yıllarda spermin dölleme kapasitesini arttırabilmek için piezo tüp bebek yöntemi yapılır. Bu yöntem ile özel bir cihaz ve kit ile yumurtanın enerji yüklemesi yapılır ve kalsiyum kanalları açılır; sperm ile döllenme şansı artar. Ve gebelik getirecek embriyo yakalanır.