“Bundan sonra korkulu rüya görmeyeceğiz”

Bugün 14 Mart Tıp Bayramı, evimizin balkonlarından çıkıp alkışladığımız sağlık çalışanlarının pandemide geçen bir yıllık mücadelesi ise elbette çok daha fazlasını hak ediyor. Dünya Sağlık Örgütü 11 Mart 2020’de koronavirüs salgınının pandemiye dönüştüğünü ilan etmişti. Bu aynı zamanda ülkemizde ilk korona vakasının da görüldüğü tarih. Bir yıllık zorlu sürecin ardından yerli aşı da mutlu sona yakınız. Bilimin ve teknolojinin geldiği nokta sayesindeyse dünyada bugüne kadar görülmüş en hızlı aşılama çalışmaları yürütülmekte. Türkiye ilk doz ve 2’nci doz aşılama açısından dünyada 4’üncü sırada. Yarınlara daha güvenli ve umutlu bakabilmemiz adına ülkemizde yerli aşı çalışmaları hız kesmeden sürüyor. Prof. Dr. Aykut Özdarendeli’nin başında olduğu ekip üzerinde çalıştıkları yerli aşının FAZ 2 çalışmalarının sonuçlarını nisan sonunda açıklamaya hazırlanıyor. Diğer yandan Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi 25 Ocak 2021’de kuruldu. Merkezin başında bulunan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Öğretim Üyesi, Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü ve Aşı Bilimi Derneği Başkanı Prof. Dr. Adnan Yüksel Gürüz ile yerli aşı maratonunu ve merkezde yürüttükleri çalışmaları konuştuk. 

Ülkemizdeki yerli aşı çalışmaları ne durumda?

Cumhurbaşkanımızın talimatı ile Sağlık Bakanlığı ve Sanayi Teknoloji Bakanlığı’nın devreye girmesiyle TÜBİTAK üzerinden TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal’ın koordinasyonunda 8 ayrı üniversitede farklı platformlarda üretilmek üzere 12 projenin desteklenmesi uygun görüldü. Proje destekleri 30 yıla yaklaşan akademik hayatımda gördüğüm en hızlı ve en geniş kapsamlı olanıydı. Bize bu fırsatı yaratan emeği geçen herkese şükran borçluyuz. Şanslı olduğumuz bir diğer konu da Ege Üniversitemizin Rektörü Sayın Prof. Dr. Necdet Budak’ın ekibimize olan ilgisiyle yürüdüğümüz yolda hiçbir pürüze izin vermemesiydi. Şu anda Erciyes Üniversitesi’nin inaktive tam virüs aşısı tüm diğer projelere göre iki aşama önde olup, Haziran 2021 gibi inşallah kullanıma girme şansı olan aşımızdır. Tüm Türk bilim insanları olarak buradaki arkadaşlarımızın başarısı için ortak heyecan duyarken, bir yandan da kendi projelerimizin başarısı için yoğun mesai harcıyoruz.

Aşılamadaki ivmeyle salgını kontrol altına almamız, maskelerden kurtulmamız yakın mı? Öngördüğünüz bir tarih var mı?

Dünya bugüne kadar görülmüş en geniş çaplı aşılama çalışmasına tanıklık ediyor. 11 Mart itibarıyla dünya genelinde 329 milyon doz aşı yapıldı ve dünya nüfusunun yüzde 0,94’ü aşılanmış oldu. Dünya genelinde günde aşılama hızı 8,08 milyon doz, Türkiye’de bu günde 175 bin doz. Türkiye aşıya erişim ve ilk doz aşılama açısından dünyada İsrail, ABD ve İngiltere’den sonra dünyada 4, 2. doz aşılama açısından da İsrail, ABD ve Almanya’dan sonra 4. sırada. Yerli aşılarımız devreye girdiğinde bu tablonun çok daha yüz güldürücü olacağı açık. Aşı için Türkiye, Çin firması ile 100 milyon dozluk anlaşma yaptı. Yani 50 milyon insanımız aşılanacak. Şu an için 10,4 milyon doz aşımız geldi, yaklaşık 7,5 milyon kişi ilk dozu, 2,5 milyon kişi de ikinci dozu oldu. Aşıların lojistiğinde aksama olmazsa 2021 sonuna kadar hedeflenen 18 yaş üzeri tüm vatandaşlarımızın aşılanacağını düşünüyorum. Aşılansak da maske-mesafe-hijyen tedbirlerine devam edeceğiz, bu aşıları sanırım her yıl yeniden olacağız. Çünkü koruyuculuk verileri net olmamakla beraber 6 ay-1 yıl arasında değişeceği öngörülüyor. Gerçek veriler ancak aşılamanın başlangıcından 1 yıl sonra ortaya çıkacaktır. Şimdiden konuşmak için erken.

“Tüm vatandaşlarımıza aşılanmalarını öneriyorum”

Ege Üniversitesi Aşı Üretim Merkezi’ndeki çalışmalar sayesinde bundan sonraki olası pandemilere daha hazırlıklı olacağız diyebilir miyiz bu merkez ve dönemdeki tecrübeler ışığında?

Aşı Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi 25 Ocak 2021’de kuruldu ve 28 Ocak’ta merkez müdürü olarak göreve başladım. Bu merkez sayesinde dünyadaki son teknoloji laboratuvarlarda Türkiye’nin gereksinim duyduğu tüm aşıları üretebilecek potansiyele, ekibe ve kurulu düzene sahip olacağız. Genç bilim insanlarının yetişmesine, uluslararası iş birliğine dayalı projelerle pek çok aşıyı insanlığın kullanımına Ege Üniversitesi olarak kazandıracağız. Türkiye bu pandemi ile 8 ayrı merkezde ekiplerini kurdu, çalışma yol haritasını öğrendi ve devlet bu hassas konuda tüm desteğini ilan etti. Yani bundan sonraki süreçte korkulu rüya görmeyecek ülkeler arasında Türkiye Cumhuriyeti de önemli bir oyuncu olarak var olacaktır. Bu alanda çalışanların listesine https://covid19.tubitak.gov.tr/yetkinlikler ulaşılabilir.

Aşı konusunda tereddütleri olan insanlar var. Aşı neden önemli ve neden sıraları geldiyse gidip aşılarını olsunlar?

“mRNA aşıları ve DNA aşıları insan DNA’sını değiştirecek” gibi hiçbir bilimsel gerçeğe dayanmayan kara bir propaganda yıllardır yayılmakta. Burada hedef kitle ülkeler içindeki azınlık olarak görülen popülasyona yöneliktir. Aşı üretimi ciddi riskler barındıran, çok sıkı takip edilen bir süreçtir. Pandemi dünya genelinde kayda geçmiş 2,6 milyondan fazla insanı öldürmüştür. Bunların içinde oldukça genç ve hiç ek sağlık sorunu olmayan pek çok sağlıklı kişi de mevcut. Türkiye’nin ithal ettiği aşı güvenlidir ve aşılama sırası gelen tüm vatandaşlarımıza, çok özel bir sağlık sorunu yoksa, mutlaka aşılanmalarını öneriyorum.   

Prof. Dr. Adnan Yüksel Gürüz

Yerli aşı maratonunda mutlu sona doğru

İnaktive Tam Virüs Aşısı - Erciyes Üniversitesi’nin geliştirmekte olduğu aşıda çalışmalar FAZ 2’de. Prof. Dr. Aykut Özdarendeli’nin başında olduğu ekip yerli aşı üretiminde en ön sırada. Aşı üretim tekniği olarak SINOVAC firmasının ürettiği ve ülkemizde de kullanılan CORONOVAC ile aynı platformda üretilecek. 

İnsanda Çoğalmayan Viral Vektör Aşısı - Ankara Üniversitesi’nin geliştirmekte olduğu yerli aşı. FAZ1 için dosya verildi. Klinik çalışmaya geçilecek. Johnson&Johnson, SPUTNIK V ve Oxford/AstraZeneca aşısı ile aynı platformda üretim yapacaklar.

VLP Aşısı - Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından geliştirilmekte ve FAZ 1 için dosya verilmiş durumda. Klinik çalışmaya geçecek. Novavax’ın aşısıyla benzer platformda üretim yapacaklar.

 İnaktive Tam Virüs Aşısı - Selçuk Üniversitesi tarafından yürütülmekte olan yerli aşı çalışmalarında  FAZ 1 için dosya verildi. Klinik çalışmaya geçilecek. Aşı üretim tekniği SINOVAC firmasının ürettiği CORONOVAC ile aynı platformda üretilecek. 

DNA Aşısı -  Ege Üniversitesi’nin geliştirmekte olduğu aşıda (Kovid-19’a karşı Hızlı DNA Aşısı) GMP aşamasına gelindi. Klinik çalışmaya geçmek için son evreye gelinmiş durumda.  

Pre-klinik aşamasındaki yerli aşılar

Türkiye Kovid-19 kapsamında 116 klinik çalışma ile dünyada 14’üncü sırada bulunuyor.

İnaktive Tam virüs aşısı Koçak Farma İlaç ve Kimya San. A.Ş.

Canlı Atenue Virus Kodon deoptimize canlı atenue aşı Mehmet Ali Aydınlar Üniv./Acıbadem Labmed Sağ. Hiz. A.Ş.

İnsanda Çoğalmayan Viral Vektör Adeno5-bazlı Erciyes Üniversitesi.

Protein Subunit Peptide + novel adjuvant Boğaziçi Üniversitesi.

mRNA Selçuk Üniversitesi.(BioNTech ve Moderna aşılarıyla aynı platformda üretim yapılacak)

VLP Bezmialem  Vakif Üniversitesi.

Protein Subunit Aşı    Recombinant S protein İzmir Biomedikal ve Genom Merkezi.