38 dilde Afrika’da doğdu tüm dünyanın oldu

Atasözleri, toplumun duygu, düşünce, inanç ve kültür yapısını yansıtan, kim tarafından ne zaman söylendiği bilinmeden yüzyılların düşünce ve mantık sisteminden geçerek günümüze ulaşmış kısa ve özlü sözlerdir. Ülkelerin kültürel geçmişleri zenginlikleri atasözleri aracılığıyla yansıtılır. Bu konuda bizim kadar zengin bir hazineye sahip olan kültürlerden biri de Afrika. Yüz ölçümü ve nüfus yoğunluğu açısından dünyanın en büyük ikinci kıtası olan Afrika’nın toprakları kadar zengin bir kültürü var. Sıcak, samimi, çeşitli ve yüzyıllardan süzülüp gelen... Sayısız medeniyete ev sahipliği yapan, tam 2 bin dilin konuşulduğu kıtanın atasözlerinin dünya üzerinde yalnızca bir kısmı biliniyor. Oysa bir toplumu tanımak için başvurulan adreslerden birisi de bu. “Otuz Sekiz Dilde Afrika Atasözleri Seçkisi 1” adlı kitap da işte tam bu noktada karşımıza çıkıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayelerinde Afrika kıtasının sosyal kalkınma çabalarına katkı sağlamak amacıyla hayata geçirilen Afrika El Sanatları ve Kültür Evi projesi kapsamında geçtiğimiz yıl Afrika Yemek Kültürü kitabı çıkarılmıştı. İkinci araştırma yayını olan “Otuz Sekil Dilde Afrika Atasözleri Seçkisi 1” ise, UNESCO 40. Genel Konferansı’nda 24 Ocak’ın “Dünya Afrika ve Afro-Kökenli Kültür Günü” olarak kabul edilmesi vesilesiyle tanıtıldı.

Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde düzenlenen tanıtım programının açılışını, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı, Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Merkez Müdürü Prof. Dr. Suna Timur Ağıldere yaptı. Kitabın editör ve çevirmenlerinden biri de olan Ağıldere, “Afrika, içinde ender rastlanan somut ve somut olmayan kültürel mirasıyla çok sayıda çalışmaya konu olmasına karşın, iki bine yakın farklı dil ve topluluğun birlikte omuz omuza yaşadığı, bir milyarı aşan genç nüfusuyla, kıtanın hikmet dolu atasözleri için ne yazık ki dünyada ve Türkiye’de kısıtlı sayıda çalışma yapılmıştır. Türkiye’nin 5 asıra dayanan kültürel ilişkileri ve bu ilişkilere dayanan kadim bir dostluğu mevcuttur. Bu çalışmada yer alamayan 36 Afrika ülkesinin yerel ve ulusal dildeki atasözlerini eserin ikinci ve üçüncü ciltlerinde Türkçe, Arapça, Fransızca ve İngilizce karşılıkları yer alacak şekilde hazırlamaktayız” diyerek çalışmanın devamının geleceğini söyledi. Ardından kürsüye çıkan Fas Krallığı Sefiresi Nawal Bouchkekif Lazreq, çalışmadan dolayı şükranlarını sunarak Afrika’nın dünyadaki lehçelerin üçte birini barındırdığını, kıyafetlerinin renkliliği mutfaklarındaki çeşitliliği gibi atasözlerinin de önemli olduğuna değindi.

Afrika Dili ve Edebiyatı Bölümü açılıyor

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yusuf Tekin ise, “İnsanlık tarihiyle yaşıt olan kadim Afrika medeniyetinin zengin kültürel ve coğrafi havzası içinde hayat bulan 1500 civarında atasözünü bir araya getiren bu kıymetli eser, geçmişin birikimini günümüze taşıyan evrensel bir yol haritası sunmaktadır. Bu yol haritası, yerelden evrensele, tarihselden güncele, bireyden topluma, hayalden gerçeğe, canlıdan cansıza, insandan doğaya uzanan kuşatıcı ve zengin felsefesi ile insanlık için ufuk açıcı mesajlar içermektedir” dedi. Üniversite bünyesinde “Afrika Dili ve Edebiyatı Bölümü” açılması için Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’na teklif sunduklarını da dile getiren Tekin, “Türkiye’de şu anda eşi benzeri olmayan bir bölüm açıyoruz. Bir aksilik olmazsa önümüzdeki yıldan itibaren başlangıçta 2, nihayetinde 4 yerel Afrika dilinde. Yerel dediğimiz dilleri konuşan nüfus sayısı 100 milyonun üzerinde” ifadelerini kullandı. Rektör Tekin’in ardından kürsüye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan çıktı.

“Sizlerle o kadar da uzak değiliz”

Etkinliğin en renkli anları ise, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nde eğitim alan Afrikalı öğrencilerin konuşmaların arasında sahneye çıkıp kendi ülkelerindeki atasözlerini söylemeleri oldu. Siyaset bölümünde okuyan Abdelgadir Teguen Arim, “Hızlı gitmek istiyorsan, yalnız git. Ama eğer uzağa gitmek istiyorsan, işte o zaman insanlarla birlikte ol” atasözünü açıklarken, muhasebe bölümünde yüksek lisans yapan Fatimata Zahara Ousmane Issa, “Hiçbir şey nedensiz olmaz”ı anlattı. İktisat fakültesinde okuyan Kayafa Kone ise etkinliğin belki de en çok gülümseten kişisi oldu. Sahneye çıkar çıkmaz, insanların Türkçe konuşmasına duyduğu şaşkınlığı hayretle karşıladığını söyleyen Kone, “Ben Didier Drogba’nın ülkesinden geliyorum. Biz de sizin gibi ‘kanka’ diyoruz. Sıcakkanlılığımız, futbol sevgimiz ortak” dedi ve bir Afrika atasözü paylaştı: “Arkadaşının babası senin de baban demektir.” Finansman bölümünde okuyan Augusto Umba Manuel Maria, “Arayan bulur’, atasözümüzü burada da duyunca sizlerle o kadar da uzak olmadığımızı görmüştüm” derken Sudan’dan gelerek Siyasal bilimlerde okuyan Mohamed Osman Badawi ise “Emeksiz yemek olmaz” atasözünü açıkladı. Son olarak Somali’den Uluslararası İlişkiler bölümünde okumak için gelen Elmi Abdi Sheikh Ali sahneye çıktı ve ‘İki elin olmazsa yırtamazsın’ şeklindeki atasözleriyle birlik ve beraberliğin önemini anlattı.

Emine Erdoğan: “Atasözleri bilgelik kaynaklarıdır”

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın neredeyse tüm Afrika seyahatlerine eşlik ettiğini belirten Emine Erdoğan, “Hüzne boğulmuş kalplerin ve gözyaşının hiçbir tercümana ihtiyaç bırakmayan evrenselliğini gördüm. Her bir seyahatin, benim için ayrı bir hatırası var. Şu günlerde onları kayda geçirmeye çalışıyorum. Belki önümüzdeki aylarda yayımlanır, sizlerle de paylaşma imkanı bulabilirim” diye konuştu.
Emine Erdoğan, 2005’te başlatılan Afrika açılımından bu yana Türkiye-Afrika ilişkilerinin güçlenerek ilerlediğini söyledi: “Afrika bize, kapısı çalınacak bir akraba kadar yakındır. Türkiye olarak, Afrika’ya gönül gözümüzle bakıyoruz. Çok şükür ki, her gün gittikçe kuvvetlenen bu duygusal bağ, güzel projelere dönüşüyor. Afrika Atasözleri Kitabı, kıtanın tüm tecrübesinin, lisana nakşolunmuş özetidir. Atasözleri, sözlü halk kültürünün en önemli kaynaklarından biridir. Doğdukları coğrafyaya ait olsalar da, aslında tüm dünyanın bilgelik kaynaklarıdır. Bir Afrika atasözü ‘Yaşlıların sözü şifadır’ diyor bize. Atasözleri tecrübelerden doğar. Onların gelişip büyüdüğü beşik, insanlık deneyimidir. Bir toplumun atasözleri, o toplumun görüp geçirdikleri ile ilgili birçok şey anlatır bize. Aktarılan bu tecrübe, birçok yanlışa şifa olur. Eskiler az ve öz konuşurdu. Çünkü bir çölü aşmak, bir savaşı kazanmak ya da bir fırtınadan çıkmak çok sözle değil, yaşantıyla ve öz sözle anlatılabilir. Bir Afrika atasözü şöyle diyor; ‘Hayatta başkalarından tavsiye iste.’ Yani, tecrübenin bilgi havuzundan yararlan. İşte bu nedenle, atasözlerinin korunup yaşatılmasının, gençlerin hayat yoluna da ışık tutacağına inanıyorum.“

İlham kaynağı Hampate Ba

Afrika kıtasının beş farklı bölgesinden 18 ülkeden 38 ulusal dilde 1500’ün üzerinde atasözünün bilgeliğini barındıran “Afrika Atasözleri Seçkisi I” ilhamını, Afrika edebiyatı ve kültürel mirasında etkili bir figür olan etnolog Amadou Hampâté Bâ’nın 1962 yılında Birleşmiş Milletler kürsüsünden “İyi biliniz ki Afrika’da her yaşlı adam (bilge) öldüğünde bir kütüphane yanar” sözünden alıyor. Çalışma için Afrika Büyükelçi Eşleri Derneği (ASHOM), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yunus Emre Enstitüsü, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, AHBV Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mütercim- Tercümanlık Bölümü ile Çeviri ve Kültürel Çalışmalar Lisansüstü Programı’nın Afrikalı doktorantları iş birliği yaptı. Bir milyarı aşan nüfusu ile iki binin üzerinde farklı dil ve etnik topluluğun bir arada yaşadığı kıtanın eşsiz sözlü halk geleneğini yansıtan atasözleri Türkçe başta olmak üzere İngilizce ve Fransızca olarak da yazıldı.

Fotoğraf: Yavuz Özden