Türk edebiyatının ‘farklı’ kalemleri

Seray Şahinler - Türk edebiyatının üretken kalemlerinden Nahid Sırrı Örik, “İlk eserim” dediği “Kibar Fahişe Zeynep”i “Zeynéb la Courtisane” adıyla Fransızca kaleme almış ve bu uzun öykü 1927’de Paris’te çıkan Les Ouevres Libres dergisi tarafından yayımlanmıştı. Sultan’ın Öfkesi ise (Colère de Sultan) 1933’te İstanbul’da basılmış Fransızca öyküydü. “Kibar Fahişe Zeynep”, 94 yıl sonra ilk kez Türkçede yayımlandı. Bir Türk yazarının altı yıl arayla iki Fransızca eser yazması ve bunları İstanbul’da bastırması ilginçti elbette.

Türk edebiyat tarihine baktığımızda özellikle Tanzimat’ın etkisiyle başlayan süreçte Fransızca yahut İngilizce veya Almanca yazan yazarlara rastlamak mümkün. Nahid Sırrı’nın bugünün okuruna kavuşan eserinden yola çıkarak edebiyat tarihinde farklı dillerde eser veren yazarlara baktık. Halide Edip Adıvar, Müfide Ferdi Tek, Suat Derviş yaşadıkları dönemde farklı dillerde eser veren yazarlar arasında.

Kadın yazarlar öne çıkıyor

Kadın hareketinin önemli isimlerinden Suat Derviş, Almanya yıllarında kitaplarını Türkçe yazmaya devam ediyor fakat Almanca kitaplar da kaleme alıyor. Bir yandan da çevirmen tutarak yazdıklarını Almancaya çevirtiyor. Derviş’in eserlerini yayımlayan İthaki Yayınevi’nin editörü Serdar Soydan, yazarın aynı dönemde geçim derdiyle mesleki bazı dergilere takma adla doğrudan Almanca yazılar kaleme alabilecek kadar dile hâkim olduğunu söylüyor.  Derviş 1950’lerde ise daha önce Türkçe tefrika edilmiş ve kitap olarak basılmış “Çılgın Gibi-Yalının Gölgeleri Yine” romanını Fransızca olarak adeta yeniden yazıyor.

Halide Edib ise Cumhuriyet’in ilk yıllarından 1939’a kadar ABD, İngiltere, Fransa, Hindistan gibi yerlerde yaşıyor ve bu dönemde İngilizce kitaplar ile siyasi metinler kaleme alıyor. 1935’te basılan “The Daughter of the Clown” yazarın en önemli eserleri arasında. Bu roman Türkiye’de 1936’da “Sinekli Bakkal” adıyla basılıyor. “Mor Salkımlı Ev” de “Memoirs of Halide Edib” ismiyle 1926’da yayımlanmış. Türkiye baskısı 1963’ü buluyor. “Türk’ün Ateşler İmtihanı” da “Turkish Ordeal” adıyla yazılmış. “Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri” kitabında yer alan makaleler, “Turkey Faces West ve Conflict of East and West in Turkey” kitaplarından seçme. Milli Mücadele yıllarında kadın hakları, savaş ve kadın ilişkisini irdeleyen Müfide Ferit Tek’in ise yine Almanca yayımlanan bir kitabı var. Üç romanı bulunan yazarın 1933 yılında “Die Unverzeihliche Sünde” (Affolunmayan Günah) adıyla yayımlanan romanı Türkçeye hâlâ çevrilmedi.

 Bire bir çeviri değil

Can Yayınları editörü Mustafa Çevikdoğan’ın aktardığına göre Halide Edib’in İngilizce kaleme aldığı kitaplarla Türkçedeki metni bire bir çeviri değil. Halide Edib, hatıralarını ve siyasi yazılarını İngilizcede farklı, yazdığını iddia ediyor. Birebir bölümler çok olsa da iki metin arasında ciddi farkların olduğu kısımlar da dikkat çekiyor. Bu farklılıkta otosansürün payı yüksek olabilir.