Mevlana çılgınlığı

Yenilenen çevirilerle birlikte yeni basılan dört Mevlana kitabı Amerikan kitapçılarının raflarında ön sırada. Bernard Lewis’in çevirilerinden oluşan "Uzaktaki Davulun Sesi: Arapça, Farsça, Türkçe ve İbranice Klasik Şiirler" (Music of a Distant Drum, Classical Arabic, Persian, Turkish and Hebrew Poems" bunlardan biri. Kitabın adının, "Davulun sesi uzaktan kulağa hoş gelir" şeklindeki Türkçe tabirle bir ilgisi yok ama şimdiye kadar yapılan Mevlana çevirilerine kıyasla Lewis’in çevirileri hem temiz hem yalın hem de anlam bakımından Mevlana’ya en yakın çeviriler olarak büyük ilgi görüyor. Mevlana’ya ilginin yeniden artışında önemli bir rolü olan kitap hakkında New York Review of Books’da yayımlanan eleştiri son derece olumlu.
90’lı yıllarda Mevlana’nın en çok satan şiir kitabı durumuna gelmesinde rol oynayan Coleman Barks’ın yeni kitabının adı "Rumi Ruhu" (The Soul of Rumi: A New Collection of Ecstatic Poems) adını taşıyor. Barks, özellikle bariton sesiyle, çeşitli şiir gecelerinde kendi çevirilerini okuyarak Mevlana’yı, 90’lı yılların sonunda şevk arayışının, heteroseksüel ve homoseksüel cinselliğin "Yeni Çağ" mistisizmi içindeki simgesi haline getirdi. Öyle ki, 1998’de Boston Globe gazetesinde yer alan bir haberde, işlerine gidip gelirken trafikte sıkışan "yeni çağ" mistiklerinin diskçalarlarında Rumi dinledikleri, New York’un en gözde yoga merkezi olan Jivamukti Yoga Evi’nde, zaman zaman rock müziği ile karışık olarak Rumi şiirleri eşliğinde ruhani jimnastik yapıldığı vurgulandı.
Bu "Rumi çılgınlığı" sayesinde 11 Eylül öncesinde zaten baskısı biten kitaplar yeniden basıma hazırlandılar. Bunlardan bir tanesi, A.J. Arberry’nin "Sufizm, Mistik İslamın Bir Değerlendirmesi" (Sufism: An Account of the Mystics of Islam) adlı kitabı. 1950 orijinal basımı yenilenen kitap mistik İslam’da çeşitli mistik ve estetik hareketlerin olduğu kadar Hint mistisizminin de etkilerini işledi. Çevirileri yakın arkadaşı Ronald Nicholson ile yaptığı işbirliği içinde gerçekleştiren Arberry’nin kitabı, aradan geçen yarım yüzyılda Rumi çevirilerinin içerik olarak geçirdiği evrimin göstergesi. Nicholson, Ömer Hayyam’ın "Rubaiyat"ını İngilizceye çeviren Edward Fitzgerald’ın etkisinde Kraliçe Viktorya dönemi estetiği olan ses uyumlu dize geleneğinin takipçisi. Arberry’nin küçük kitabı ilk basıldığında, İngilizce kulağı Rumi’yi ilk olarak Kraliçe Viktorya’nın sesiyle duydu. Ve otuz yılı aşkın bir süre öyle duymaya devam etti. 1976’da Şair Robert Bly, Arberry’nin küçük kitabını, "Bu şiirleri kafeslerinden kurtar!" diyerek Coleman Barks’a verinceye dek Rumi mistisizminde Viktorya ses uyumu eğemenliğini sürdürdü.
Franklin Lewis’in yazdığı "Rumi - Geçmişi ve Bugünü, Doğu ve Batı: Hayatı, Öğretisi ve Celaleddin Rumi’nin Şiiri" (Rumi - Past and Present, East and West, The Life, Teaching and Poetry of Jalal al - Din Rumi) adlı kitap, Mevlana’nın İngilizce çevirilerinde yaşadığı evrime geniş yer ayırıyor. Kitapta çevirileriyle ilgili olarak Barks’ın açıklaması ilgi çekici: "... Yaptığım şeye ne isim verirseniz verin, ortak çeviri, yorum, değişik biçim vermek, taklit, kısacası, çabamın, Rumi’nin orijinal yetisinin ruhuna sadık şekilde, gücünü ve kokusunu biraz olsun ortaya çıkaracak nitelikte olduğunu umuyorum." Kısacası, İkinci Dünya Savaşı sonrasına çok benzer bir ilgiyle, bugünün "yabancı kültürleri derinden duymayı" amaçlayan İngilizce kulakları Rumi’yi Barks sesiyle dinleyecek!

Coleman Banks
• Harper San Francisco
• 448 sayfa
• 2001
• 28 dolar


Bernard Lewis
• Princeton Univ. Pr.
• 224 sayfa
• 2001
• 19. 95 dolar


A. J. Arberry
• 2001
• 7. 95 dolar