Zürafa Sokak'ta dönüşüm vakti

AYŞE ÖZDEMİR - Nice Yeşilçam filmlerine konu oldu, İstanbul'un en eski semtlerinden Karaköy'ün merkezindeki Zürafa Sokak... Burası İstanbul'un ilk ve tek genelevine ev sahipliği yapıyordu. 200 yılı aşan geçmişe sahip genelevin bulunduğu Zürafa Sokak, İstanbul'un "çok farklı" bir tarihini bünyesinde barındırıyordu. İki sinagogun, bir kilisenin ortasındaki genelev, semtteki okullara da oldukça yakındı. Devlet kontrolündeki genelevin kapısında Beyoğlu Emniyet Müdürlüğü'nün görevlendirdiği bir polis bulunurdu. Polis geneleve gelen müşterilerin kimliklerini kontrol eder, 18 yaşından küçük erkekleri yasak olduğu için geri çevirirdi. 200 yılı aşan tarihi boyunca yüzlerce kadın çalışmıştı genelevde... Kimisi devlet kontrolündeki mekânda ekmek parası için çaresizlikten işe başlamıştı, kimisi ise durumunun farkında olmadan, başkalarının tuzağıyla bu "yol"a düşürülmüştü... Ama kesin olan bir şey var ki hepsi birer "beden işçisi"ydi. Özel mülktü sokaktaki evler... Devlet buradaki "ticari faaliyet"ten vergi alıyordu. Nitekim Zürafa Sokak'taki mülklerin çoğunun sahibi olan Matild Manukyan, edindiği gelirin vergisini ödeyerek altı yıl üst üste "İstanbul vergi rekortmeni" olmuştu.

PANDEMİ SOKAĞI BİTİRDİ

2001'de ölen Manukyan, aslında Notre Dame de Sion Lisesi mezunu bir sosyete terzisiydi. Karaköy'de babasına ait binaların kirasını ödeyemeyen genelev işletmesinden birine ortak olarak bu işe girmişti. Daha sonra Zürafa Sokak'da işlettiği genelev sayısı 37'ye yükselirken, çok sayıda gayrimenkulüyle de İstanbul'un en fazla mülke sahip isimlerinden biri olmuştu. Aslında tarihi genelevin kaldırılması ilk 1812'de gündeme gelmiş, ardından 1884 ve 1920'de bu yönde girişimler olmuştu. 2001'de Manukyan'ın ölümüyle yaşanan miras problemi sırasında tarihi genelev küçülmeye gitti. Ama Zürafa Sokak'ın kapısını asıl kilit vuran olay iki yıl önceki koronavirüs salgını oldu... Pandemiyle birlikte Zürafa Sokak'taki genelev de tarihe karıştı. Tamamen yalnızlığa terk edilen sokak, tinercilerin mekânı olurken, hurdacılar sokakta bulunan mekanların kapısını bacasını yağmaladı.

Beyoğlu Belediyesi iki ay önce konuyla ilgili bir çözüm arayışına girişti. Bu sırada Manukyan'ın mirasçılarının çözüme destek olmak istemesi, tarihi genelevin bulunduğu sokağı dönüştürecek planın yolunu açtı.

EŞYALAR, EVRAKLAR, BELGELER… 

İki asırlık genelevin tarihe karışmasıyla bir devir kapanırken, Beyoğlu Belediyesi bir başka devri başlatmak üzere hazırlıklara başladı. Kültürel dönüşümü gerçekleştirecek planı öğrenmek için Beyoğlu Belediye Başkanı Haydar Ali Yıldız ile Zürafa Sokak'ta bir araya geldik. Bu sırada belediyenin çalışmalara yeni başladığı sokakta, geçmişten kalan izlere, genelevde çalışan kadınların geride bıraktıklarına hüzünle bakakaldık! Belki de iki yıl önce genelev pandemi nedeniyle kapatılırken, burada çalışan kadınlar geri döneceklerini sanmışlardı... Bu nedenle bırakmışlardı kimliklerini ve kimi kişisel evraklarını... Ki o kimliklerle evraklar Beyoğlu Belediyesi tarafından gizlilik esasına uygun olarak korumaya alındı.

Hemen her tarafın cam parçalarıyla dolu olduğu kırık dökük sokaktaki harabe evlerde sivri topuklu ayakkabılar, parlak terlikler, örümcek bağlamış dolaplardaki asılı elbiseler, yerlere saçılmış çamaşırlar yaşanmışlıkların izlerini taşıyor. Tozlu aynalara rujla yazılan yazılar, zamanın önemine vurgu yapıyor: "En iyi dost, en az meşgul edendir."

MÜŞTERİLER HÂLÂ GELİYOR!

Evlerin yöneticileri küçük küçük defterlere notlar almıştı, bir nevi muhasebe defteri gibi hangi kadının ne kadar kazandığı adının karşısına yazılmıştı. Evlerde bulunan belgelerden sigortalı oldukları da anlaşılıyordu beden işçilerinin... Geride kalanlar arasında paslanmış divanlar, çürümüş yataklar da vardı elbette. Bir de kadınlara arkadaşlık eden kediler kalmıştı sokakta... Harabe binaların kuytu köşelerinde çok mutsuz görünen şaşkın kediler, başlarını okşayacak bir el bekliyordu sanki. Sokaktaki kedilerin kaderini sorduğumuz Başkan Yıldız, onlarla belediyenin veteriner işleri müdürlüğünün ilgilendiğini, mama ve su verildiğini söyledi. Kültürel ve sanatsal dönüşümle yeni bir hayata kavuşacak Zürafa Sokak, tanık olduğumuz en şaşırtıcı durum ise hâlâ gelen müşterilerin kadınların nereye gittiğini sormaları, ayrıntılı bilgiye sahip olmaya çalışmaları, her şeyin bittiğini öğrenince de başlarını sallayarak uzaklaşmalarıydı!

Bir zamanlar burada çalışmış olan kadınların hayatlarını sürdürecek ekonomik koşullara ve sosyal güvencelere sahip olduğunu umarak Zürafa Sokak'tan ayrıldık.

Beyoğlu Belediye Başkanı Haydar Ali Yıldız: Sokak, ‘kültür yolu’nun parçası haline gelecek

Beyoğlu Belediye Başkanı Haydar Ali Yıldız, Karaköy’de Zürafa, Kadem ve Alageyik sokaklarının kültür sanat merkezine dönüştürüleceğini, bu dönüşümün Beyoğlu Kültür Yolu’nun bir parçası olacağını söyledi. Zira Kadem Sokak’ta da genelev bulunuyordu. Turistik cazibe merkezi olarak ifade edilen Beyoğlu Kültür Yolu ise Galataport’tan başlayıp Atatürk Kültür Merkezi, Galata Kulesi, Galata Mevlevihanesi, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, Narmanlı Han, Muammer Karaca Tiyatrosu, Garibaldi Salonu, Mısır Apartmanı, Atlas Sineması Müzesi, Grand Pera Emek Sahnesi gibi birçok önemli yapıyı kapsıyor. Başkan Yıldız, Zürafa, Kadem ve Alageyik sokaklarının kültür sanat merkezine dönüştürülme planındaki iş birlikleri nedeniyle Matild Manukyan’ın mirasçılarına teşekkür ediyor. Yıldız’ın verdiği bilgiye göre, zaten kültürel dönüşüm planı da genelevdeki 42 evden 37’sinin sahibi olan Manukyan’ın mirasçılarının talebiyle ve iş birliğiyle gündeme alındı.

PROJE FİNANSMANI VÂRİSLER

Ocak ayından itibaren çalışmalarına başlanacak projede mülk sahibi olarak tüm finansmanı Manukyan’ın mirasçıları üstlenecek ve onlar mülk sahibi olmaya devam edecekler. Projede belediye tamamen yol gösterici olacak, kültür sanat dönüşümünün gerçekleşmesini sağlayacak ve imar planını hazırlayacak. Başkan Yıldız projeyle ilgili nasıl bir yol izleneceğinin belirlenmesi için ise üniversite öğretim üyelerinden mimarlara, çevre esnafından sanatçılara kadar geniş bir kurul oluşturacaklarını söyledi. Bu kurulla yapılacak görüşmelerle kültür sanat konsepti çıkarılıp, uygulamaya geçilecek. Tabii proje Anıtlar Kurulu’nun izinleri çerçevesinde gerçekleşecek. Zira Başkan Yıldız, Zürafa Sokak’taki üç yapının risk taşıdığına dair rapor bulunduğunu ve bunların yıkılmasının söz konusu olduğunu, diğer binaların restorasyonunda da kurul raporlarının göz önüne alınacağını vurguladı. Binaların restorasyonunda da “aslına uygunluk” temel kural olacak. Başkan Yıldız, dönüşüm projesinin birkaç yıl süreceğini, tarihi sokakta yeni hayat başlamadan arşiv için belgesel çektireceklerini de ifade etti. Yıldız kültür sanat merkezi olacak sokağa şimdiden taleplerin geldiğini söylerken, Zürafa Sokak’ı eski haliyle son bir kez görmek isteyenler de önündeki kaldırım taşlarını adımlıyor.