Henüz Verilmemiş Kraliyet Altın Madalyası

Mimarlık alanında kuşkusuz en köklüsü ilki, 1857’de kurulan, Amerikan Mimarlık Enstitüsü’nün (AIA) kuruluşundan tam yarım yüzyıl sonra 1907’de Britanyalı Sir Aston Webb’e verdiği altın madalyadır. AIA’den 23 yıl sonra 1934’de kurulan Britanya Mimarları Kraliyet Enstitüsü (RIBA) ilk altın madalyasını AIA’den 73 yıl sonra 1980 yılında Sir James Stirling’e verdi. 1948’de kurulan uluslararası ortamın meslek örgütü Union Internationale des Architects (UIA) ilk altın madalyası ile 1984 yılında Hassan Fathy’yi onurlandırdı. Mimarlık dünyasında kişinin yaşam boyu başarısını taçlandıran Pritzker Ödülü ve Japon Kraliyet Ödülü (Praemeum Imperiale) de var. Bizim dünyamıza yakın konuları değerlendiren Aga Khan Mimarlık Ödülü yapısı gereği tekil projelere öncelik verirken Hassan Fathy (1980), Rifat Chadirji (1986), Geoffrey Bawa (2004) ve Oleg Grabar (2010) olmak üzere 4 büyük ödül vererek, çevreye yapı ve tasarım ötesi katkıları da ödüllendirmek durumunda olmuştur.

2024 RIBA Altın Madalyası, son yirmi yıldır mimarlık, kimlik, ırk konusunda çalışmalara ve çözümlere kendisini adayan Ganalı mimar Leslie Lokko’ya verildi. Onun mimarlığı demokratlaştırma çabaları değerli bulundu. 2023 yılında bu ödül Pakistanlı Mimar Yasmeen Lari’ye, daha önceki yıl de Balkrishna Doshi’ye verilmişti. Onları ve mimarlıklarını önceki yıllarda burada, Milliyet Mimarlık’ta paylaşmıştık. Görüldüğü gibi Britanya geçmişi ile hiç değilse mimarlık alanında barışmaya çalışıyor. Bu bir “iyi huylu” ırkçılık olarak düşünülebilir. Lokko genç ve yeni olabilir. Ama Doshi ve Lari neredeyse yarım yüzyıldır bu ortamda varlar; çabaları ve ürünleri ortada ve bilinmekte. Ne deriz: “Hiç olmayacaksa, geç olsun.”

RIBA Altın Madalyası’nın 1984 yılında Charles Correa’ya verilmesi tüm mimarlık ortamını çok olumlu etkiledi. Yalnız, Britanya Kraliyeti açısından RIBA’nın bir bakıma patronu olan şimdiki Kral Charles III, o zaman Galler Dükü’ydü ve mimarlık konusunda kesin ve çok tutucu fikirleri vardı. İnatlaşmayı da çok seviyordu. Ödül törenindeki konuşması Correa’nın kutlanmasından çok Trafalgar Meydanı’ndaki Ulusal Portre Galerisi’ne ek yapı öneren Ahrends Burton Koralek – ABK Mimarlar Grubu’nun projesini “Sevimli bir dostun yüzündeki çıban” olarak nitelemesi ile aşağılarken, başta “kraliyet adına” kendi sorumluluk alanı olan RIBA olmak üzere tüm mimarlık ortamını şaşırmıştı. Demokrasinin beşiğinde mimarlık kurumu ve kraliyet arasında savaş başlamıştı.

Galler Prensi, “Bir Britanya Görüşü: Mimarlık Üzerine Kişisel bir Bakış” (A Vision of Britain: A Personal View of Architecture) kitabı ile mimarlık konusundaki görüşlerini 1989 yılında kamuoyu ile paylaştı. Kitap kişisel, içten ve hoştu. Ama içeriği ve tartışması koftu. Sonra Oxford’da Magdalen College’de mimarlık programını kurdurdu. Derken klasik mimarlık değerleri ile yapılanmış, tutucu klasisist mimarlarla biçimlendirdiği girişim olan Dorchester’deki Poundbury konut yerleşkesi bu yıl bitirilecek. Emlak değer ve fiyatları işimiz değil. Oraya girmeyelim.

Liverpool John Moores ve Westminster üniversitelerinde eğitim görmüş olan Ian Richie 1947 doğumludur. Bir süre Norman Foster bürosunda tasarımcı mimar olarak çalışmıştır. Birçok mimarlık tarihçisi ve eleştirmeni tarafından “derin düşünceli, yaratıcı, etkileyici bir mimar olarak tanımlanmış ve 100’ün üzerinde ulusal ve uluslararası ödül almıştır. Kendisine “Britanya Kraliyet Akademisyeni” payesi verilmiş. Yapıtlarının büyük bir kesimi sosyal kültürel ve sanat yapıları. Bunların her biri bir yaratıcılık ve yeniden tanımlama gerektiren özgünlüğü olan eserler.

Akademie der Künste, Architecture Liverpool Üniversitesi ve Milano Politeknik Akademik Kurul üyeliği yapmıştır. Başta Stirling Prize olmak üzere birçok mimarlık ödülü ve yarışması jürilerinde yer almıştır. Kendisini şahsen Turkish Ceramics birlikteliği ile Kale Grubu’nun ağırladığı Mimar Sinan incelemelerinde tanıdım. Davetim üzerine iki kez Bodrum Mimarlık Kitaplığı’nda unutulmaz söyleşiler yaptı. Onu ayrıca jüri başkanı olduğum İran Ulusal Doğal Gaz Şirketi’nin Tahran’daki Genel Merkezi’nin uluslararası çağrılı yarışma jürisine davet ettim ve birlikte olağanüstü verimli çalıştık.

Archigram Grubu’nun kurucusu Sir Peter Cook, RIBA Altın Madalyası için Kraliyet Mimarlar Enstitüsü’ne (RIBA) 2022, 2023 ve 2024 yıllarında geçerli olmak üzere Ian Ritchie’yi önermişti. Bir bakıma öğrencilik yıllarımdan bu yana çok etkilendiğim Cook’un, mimarlığına hayran olduğum sevgili arkadaşım Ritchie’yi düşünmüş olması beni sevindirmiş ve çağrı üzerine onun adaylığını destekleyen, çabasını ve düşünsel konumunu yücelten iki sunum mektubu göndermiştim.

2024 RIBA Altın Madalyası Lokko’ya verildi. Ritchie kendisine destek olan mimarlar topluluğunu olağanüstü bir kitapla kamuoyuna sundu. Kitabın başlığı Altın : Toz (Gold : Dust) Altın ve Toz arasındaki “:” (iki nokta üst üste) çok düşündürücü. Öyle bir yazım simgesi ki bir kitaba bedel. Çünkü o simgeyi açıklama(lar) izlemez mi? Kısacası altın toz olmuş. Kitabın bir özelliği herhangi bir kurumsal yayınevinin ürünü değil, özel bir yayın olması. Kendisi hoşgörülü ve soylu bir biçimde desteği sunar. Ama eleştiri getirmez.

2024 Kraliyet Altın Madalyası Seçici Kurulu RIBA Başkanı Muyiwa Oki, Mimar Ivan Harbour, Londra Mimarlık Okulu Başkanı Neal Shasore, Mimar Cindy Walters ile 2023 ödülünü alan Yasmeen Lari’den oluşuyordu. Umalım ulusal ve uluslararası ortamdan Ian Ritchie’ye destek veren 83 mimar, işveren, mühendis, plancı, eğitici ve medya mensuplarının desteği gelecekte ses getirir.