Afrika’nın Yükselen Mimarları

Gülce Halıcı, Mimar- Dünyanın en eski yapım geleneklerine ve mimari tipolojilerine ev sahipliği yapan Afrika, son yıllarda kendi içinden yetiştirdiği yerel mimarların teknolojiyi geleneksel yöntemlerle buluşturarak inşa ettiği çağdaş mimarlık örneklerine sahne oluyor. Afrika’da 1980’lerin başından beri artmakta olan nüfus, kıtada inşaat sektörünün de hızla yükselmesine sebep oldu. Ülkelerinde zayıf sosyal ve ekonomik şartlarda yaşamakta olan vatandaşlara; aldıkları eğitimler ve ustaca bakış açıları sayesinde mimarlıkla dokunma fırsatına sahip olan Afrikalı mimarlar, bölgede mimari ve kültürel ilerleme çağının da öncüleri haline geldiler. Yerel etkiler sayesinde çok farklı kültürler ve inşa gelenekleriyle iç içe yetişen mimarlar Afrika'dan öğrenen ve Afrika'yı geliştiren binalar tasarlamak konusunda son derece iddialılar. Bölgenin geleneksel mimarisini teknoloji ve sürdürülebilirlikle birleştirerek Afrika’nın kuzeyinden güneyine dört bir yanında yeni sivil mimari öncülleri tasarlıyorlar. Mimarlığın enstrümanlarını kullanarak toplumları güçlendirmeye ve dönüştürmeye çalışan bir sosyal aktivist ve eğitimci olan Francis Kéré’nin ağırlıklı olarak kaynakların kırılgan, birlik ve beraberliğin ise hayati olduğu topraklarda tasarlayıp inşa ettiği yapıların oluşturduğu mimarlığı ile Pritzker Ödülü’nün sahibi olması; Gana, Accra’da bir mimarlık ve kamu etkinlikleri platformu, yüksek lisans okulu olarak kurulan African Futures Institute’un kurucusu ve yöneticisi olan Gana asıllı mimar, akademisyen, eğitimci ve yazar Lesley Lokko’nun 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi’nin küratörlüğünü yapmak üzere davet edilmesi; Grimshaw Architects’te çalışırken, mimarlık mesleğinde kültürel değişimi yönlendirmek için Çok Etnikli Gruplar Ağı’nı (Multi-Ethnic Group and Allies Network) kuran Afrika asıllı Muyiwa Oki’nin Birleşik Krallık mimarisinin en yüksek pozisyonlarından biri olan Kraliyet İngiliz Mimarlar Enstitüsü‘nün (RIBA) yeni dönem başkanı seçilmesi Afrikalı mimarların yalnız kendi topraklarında değil dünya genelinde de yükselişe geçtiklerini görüyor olmamız hiç de tesadüf değil. Afrika’nın yükselen mimarları, ustalık ve yaratıcılıklarıyla kendilerinden uluslararası anlamda da söz ettiren yapılar tasarlayarak Ruanda, Gana, Nijerya gibi ülkelerin isimlerinin duyulmasını ve hatta mimarlıkla tanınmasını sağlıyorlar. Bölgenin kavurucu sıcağı, dik yamaçları gibi zorlu şartlarla savaşmaktansa bu özelliklerden ilham almayı, yörenin kendi inşa geleneklerinden faydalanarak sorunu çözümün kendisi haline getirmeyi tercih ederek herkesin çağdaş mimarlığa ve sağlıklı mekanlara erişmeye hakkı olduğunu bütün dünyaya tekrar tekrar kanıtlıyorlar. Bu ayki Dosya sayfalarımızda dünyanın geleneklerine en çok değer veren coğrafyası Afrika’da sosyal konut, okul, pazar yeri, kültür merkezi gibi yapılar tasarlayarak bölgenin ekonomik ve kültürel anlamda kalkınmasına katkı koyan, halkın yaşayış biçiminden ilham alan ve bu bilgileri teknoloji, konfor ve sürdürülebilirlikle bir araya getiren Afrikalı mimarları ve tasarladıkları çağdaş yapıları bir araya getirdik.

2022 Pritzker Mimarlık Ödülü’nün sahibi olan Francis Kéré, mimarlığın enstrümanlarını kullanarak toplumları güçlendirmeye ve dönüştürmeye çalışan bir sosyal aktivist ve eğitimci. Çocukları ve eğitim ihtiyaçlarını hayatı boyunca önemseyen mimar, kariyeri boyunca Afrika köylerindeki çocuklar için sağlıklı asgari koşullar sunan, fırsat eşitsizliğini azaltabilecek eğitim yapıları tasarladı. Francis Kéré’nin Burkina Faso’daki Gando İlkokulu, Léo Doktor Konutları, Kenya’daki Startup Lions Kampüsü gibi kaynakların kırılgan, birlik ve beraberliğin ise hayati olduğu topraklarda tasarlayıp inşa ettiği çağdaş eğitim yapıları, sağlık tesisleri, profesyonel konutlar, sivil binalar ve kamusal alanlar çoğunlukla birer yapı olmanın çok ötesine geçerek kendi değerlerini fazlasıyla aşıyor. Kariyeri boyunca hiçbir zaman yüksek maliyetlere ihtiyaç duymayan Francis Kéré, tasarımlarında yerel halkın katılımını ve yerel mimarlık kültürünü ön planda tutuyor. Yöreye ait malzemeleri, pasif iklimlendirme yöntemlerini istisnasız, her projesinde başarıyla kullanarak içinde bulunduğumuz tüketim çağında alternatif mimarlığın nasıl üretileceğini göstermeyi amaç ediniyor.

Kunlé Adeyemi, özgün ve yenilikçi anlayışı sayesinde çalışmaları uluslararası düzeyde tanınan bir mimar. 2010 yılında mimarlık, tasarım ve şehircilik pratiği olan NLÉ'yi kuran Adeyemi'nin dikkate değer çalışmaları arasında, 3 kıtada ve 5 ülkede konuşlandırılmış, sudaki yaşam konusunda çığır açan, prefabrike bir bina çözümü olan "Makoko Yüzen Sistem” yer alıyor. Bu beğeni toplayan proje, NLÉ'nin hızlı kentleşme ve iklim değişikliğinin kesişim noktalarına odaklanan kapsamlı çalışması “Afrika Su Şehirleri” projesinin de bir parçası. Adeyemi’nin Nijerya’da tasarladığı Makoko Yüzen Okul, Tanzanya’daki Black Rhino Akademisi ve Batı Afrika'da Atlantik Okyanusu üzerine inşa edilen Yüzen Müzik Merkezi gibi yapılarıyla tanınan Adeyemi uluslararası bir konuşmacı ve UNDP'nin Afrika Üst Grubu üyelerinden. Kunlé Adeyemi şu anda Lagos Üniversitesi, Harvard, Princeton, Cornell ve Columbia Üniversiteleri de dahil olmak üzere çeşitli okullarda verdiği konferansların yanı sıra toplumsal, çevresel ve ekonomik ihtiyaçlara yönelik mimari ve kentsel çözümler konusunda akademik araştırmalara da liderlik ediyor.

Mimarların rolünün insanlara daha iyi bir yaşam kalitesi sunan mekanlar yaratmak olduğuna inanan Mariam Issoufou Kamara, Nijeryalı genç bir mimar. Washington Üniversitesi'nde mimarlık okuduktan sonra 2014 yılında kamusal, kültürel, konut, ticari ve kentsel tasarım projelerini ele alan Atelier Masōmī'yi kurdu. Firmanın tamamlanan projeleri arasında, sürdürülebilir mimari dalında Global LafargeHolcim Sürdürülebilirlik Ödülü kazanan Hikma Toplum Kompleksi yer alıyor. Ofis aynı zamanda Nijerya'nın 2022 Aga Khan Mimarlık Ödülü için kısa listesine giren Niamey 2000 sosyal konut projesiyle ülkedeki konut krizine çözüm arıyor. Kamara, ETH Zürih'te Mimarlık Mirası ve Sürdürülebilirlik profesörü.

Sir David Adjaye OBE, 1966 yılında Tanzanya Dar es Salaam'da doğduktan sonra babasının işleri sebebiyle Kampala, Nairobi, Kahire, Beyrut gibi şehirlerde yaşamını sürdürdü. Aslen Ganalı mimar, yerel malzeme kullanımı ve Afrika mimarisinin gerçekte ne olduğu, ne olabileceğine dair titiz analiz ve yeniden kavramsallaştırma çalışmalarına da sahip. Dünya çapında ürettiği projelerin yanı sıra Adjaye, 2021 yılında RIBA Kraliyet Altın Madalyası'nın sahibi oldu. Mimarlığın insanlara hizmet etmek için gerekli olduğunu ve tüm yaşamımıza etki eden mekan anlayışının herkes için eşitlikçi bir seviyeye getirilmesi gerektiğini düşünen ünlü mimar, 2000 yılında Adjaye Associates'i kurdu.