1 kg'ı 7 bin kg beyaz şekere denk

Türkiye’de, pancar şekeri satışında uygulanan kota tartışılırken, giderek kullanım alanları genişleyen yüksek yoğunluklu tatlandırıcı (YYT) ithalatı artıyor. Geçen yıl, 261 bin 830 ton "beyaz şekere eşdeğer" 2 bin 199 ton yüksek yoğunluklu tatlandırıcı ithal edildi. Bir ton tatlandırıcı, ortalama 120 ton "beyaz şekerin" yerine geçiyor.

Uluslararası piyasada şekerin tonu 800 dolar, yurtiçi piyasada ise 1300 dolar düzeyinde seyrederken, YYT’lerin ortalama fiyatı, şeker bazında değerlendirildiğinde 61 dolara denk geliyor. En son bir kilogramı 7 bin kilogram beyaz şekere denk gelen "neotam" gibi tatlandırıcıların gıdalarda kullanımına izin verildi.

Şeker Kurumu verilerine göre, 2006 yılında 1196 ton olan YYT ithalatı, 2007’de 1792 tona yükseldi. 2008 yılında, 2 bin 458 ton ile en yüksek seviyeye ulaşan YYT ithalatı, 2009’da 1107 tona düştü. Geçen yıl ise 2 bin 199 ton düzeyinde gerçekleşti.

YYT ithalatı miktar olarak çok düşük görünse de "beyaz şeker olarak" karşılığı oldukça yüksek miktarlara ulaşıyor. Her ne kadar kullanım alanlarında bazı farklar olsa da ithal edilen her 1 ton YYT, ortalama 120 ton pancar şekeri anlamına geliyor.

İthal edilen YYT miktarı dikkate alındığında, 2006 yılında 141 bin 695 ton, 2007’de 233 bin 617 ton, 2008’de 284 bin 836 ton, 2009’da 181 bin 612 ton, geçen yıl ise 261 bin 830 ton "beyaz şeker" ithal edilmiş oldu.

Verilere göre, geçen yıl ithal edilen 2 bin 199 ton YYT için yaklaşık 15 milyon 900 bin dolar döviz ödendi. YYT’lerin ortalama ton fiyatı, 7 bin 200 dolar düzeyinde gerçekleşirken, beyaz şeker eşdeğeri olarak dikkate alındığında, şekerin ton fiyatının 61 dolara denk gelmesi dikkat çekiyor.

Türkiye’de 2009-2010 pazarlama döneminde yurtiçi piyasada 2 milyon 158 bin ton şeker satıldığı dikkate alınırsa, ithal edilen YYT miktarı, iş piyasada satılan pancar şekeri miktarının ortalama yüzde 12-13’ü düzeyinde bulunuyor.

-1 KİLOGRAM 7 BİN KİLOGRAM ŞEKERE EŞDEĞER TATLANDIRICI-

Tatlandırıcıların insan sağlığı üzerindeki etkileri konusunda tartışmalar devam etmesine karşın, halen, içecek, tallı ve birçok gıda ürününde YYT kullanılıyor ve bu ürünler, genelde, pancar şekeri kullanılan gıdalara göre daha ucuza satılıyor. YYT’lerin gıdalarda kullanımına uzun araştırmalar sonucunda izin veriliyor. Bu ürünlerin gıdalarda kullanımına izin verilmesine karşın, tüketim limitlerinin çok önemli olduğu vurgulanıyor.

Son dönemde özellikle nişasta bazlı şekerin (NBŞ) insan sağlığı üzerindeki etkisi tartışılırken, kimyasal bazlı YYT’ler genellikle gözden kaçırılıyor. YYT’ler diyabetik hastalar ve kilogram kontrolüne yönelik ürünlerde daha çok kullanılıyor. Ancak, diyabetik hastalar dışında, beyaz şekerin kullanıldığı hemen her tür üründe YYT kullanımı mümkün. Bu da pancar şekeri piyasası açısından önemli bir risk oluşturuyor.

En son bu yıl Ocak ayında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının "neotam" gibi 1 kilogramı 7 bin kilogram beyaz şekere eşdeğer "yeni nesil" YYT’lerin gıdalarda kullanımına izin vermesi nedeniyle, pancar şekeri piyasasına yönelik risklerin daha da arttığı belirtiliyor. Neotam’a henüz gümrük tarife istatistik pozisyonu açılmadığı için, bu ürünün ithalatının gelecek yıl başlaması bekleniyor.

Veriler kayıtlı ithalatı göstermesine karşın, söz konusu ürünlerin yolcu beraberi ve kayıtdışı olarak getirilmesi imkanı nedeniyle ithalat miktarının daha fazla olduğunu söylemek mümkün görünüyor. Özellikle yeni nesil YYT’lerde 1 kilogramlık ürün ile 7 ton beyaz şeker eşdeğer tatlı elde etmek mümkün. Ancak, 1 kilogramı 14 tona eşdeğer tatlandırıcılar olduğu da ifade ediliyor.

Şeker Kurumu, YYT’ların ithalat amacına uygun olarak kullanımının takibini sağlamak amacıyla, YYT ithalatı için uygunluk belgesi düzenlenmesi 2006 yılı Şubat ayında başladı. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın çıkardığı tebliğler kapsamında önce, YYT olarak "aspartam, sakkarin, sodyum sakkarin, sakkarinin diğer tuzları, sodyum siklamad, kalsiyum siklamad, asesülfam -K, neohesperidin dihidrokalkon, thaumatine" ithalatına izin verilirken, yapılan mevzuat değişikliğiyle sukraloz ve aspartam-asesülfam tuzu da gıdalarda kullanılan YYT’lere eklendi.

Halen, "aspartam (aspartil fenilalanin metil ester), sakkarin, sodyum sakkarin (çözünür sakkarin), sakkarinin diğer tuzları, sodyum siklamad, kalsiyum siklamad, siklamik asit, suklaroz, asesülfam-K (6-metil-1,2,3-okzatiasin-4(3H)one-2,2-dioksit potasyum tuzu), aspartam asesülfam tuzu, neohesperidin dihidrokalkon (NHDC), thaumatine, Yüksek yoğunluklu tatlandırıcı karışımları" ithalatında Şeker Kurumu’ndan uygunluk yazısı aranıyor. Neotam’a henüz gümrük tarife istatistik pozisyonu açılmadığı için, bu ürünün ithalatının gelecek yıl başlaması bekleniyor.

Bu ürünlere ilişkin Sağlık Bakanlığı ve/veya Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından alınmış Kontrol Belgesi’nin ibrazı halinde, ayrıca uygunluk yazısı aranmıyor.

YYT’lerin ortalama beyaz şeker karşılığının 1’e 200-300 olduğu, yani 1 kilogram YYT’nin 200-300 kilogram beyaz şekere denk geldiği belirtiliyor.

Diğer taraftan Türkiye’ye, yılda ortalama 4 bin ton civarında, ilaç sanayinde, laboratuvarlarda kullanılan ve Türkiye’de üretimi mümkün olmayan "teknik şeker" ithalatı da yapılıyor.

-BİTKİSEL KÖKENLİ TATLANDIRICI-

Kimyasal kökenli tatlandırıcıların insan sağlığına zararları tartışılırken, "stevia" bitkisinden elde edilen tatlandırıcı "steviosit’ de artık daha fazla bilinmeye başlandı. Bir Güney Amerika bitkisi olan ve yüzde 13’e kadar steviosit içeren stevia bitkisinin yapraklarından (stevia rebaudiana Bertoni) izole edilerek saflaştırılan steviosit, Güney Amerika, Asya, Japonya ve Çin’de yıllardır tatlandırıcı olarak kullanılıyor. Dünyada tatlandırıcı olarak ticari üretimi, 1970’lerde Japonya’da başladı. Sakarozun diş çürümelerine, şişmanlığa ve şeker hastalığına yol açtığı, bazı yapay tatlandırıcıların yasaklanması ve sentetik olarak olarak üretilen tatlandırıcıların, doğal olarak bitkilerde bulunan bir tatlandırıcıdan daha zararlı olduğu gibi düşüncelerin yaygınlaşması sonucu, önce Japonya’da daha sonra da Güney Kore;de hızla yaygınlaştı. Tatlılığı, sakarozun 250-300 katı civarında.

JECFA ve Avrupa Birliği Gıda Komitesi, 1998 yılında stevia bitkisi ekstraktının sakaroza alternatif bir tatlandırıcı olarak güvenle kullanımı veya gıdalara güvenle katılması için verilerin yeterli bulunmadığı kararına vardı.

Ancak 2008 yılında JECFA tarafından steviosit glikozitleri için ADI değeri 0-4 mg/kg vücut ağırlığı olarak saptandı. Stevia bitkisinin, Japonya, Güney Kore, Brezilya, Arjantin ve Paraguay’da gıdalarda katkı maddesi olarak kullanımına izin veriliyor. Stevia ekstraktı daha önceden Amerika ve Batı Avrupa ile Çin’de tatlandırma amacı ile olmamak kaydıyla, diyet yardımcısı olarak kullanılabilmekteyken, 2008 yılı Aralık ayında rebaudioside A, FDA tarafından GRAS statüsünde genel amaçlı tatlandırıcı olarak ABD’de kullanımına izin verildi.

Avrupa’da henüz tatlandırıcı olarak kullanımına izin verilmiyor, gıda katkı maddesi olarak kullanılıyor. Kanada’da ise stevia doğal sağlık ürünü olarak piyasaya arz edilebiliyor.

YYT ve stevia gibi doğal tatlandırıcılardaki gelişmeler, gelecekte, pancar tarımını ve pancar şekeri üretimini etkileyebilecek gibi görünüyor.